Hôm Thứ Năm vừa qua, các viên chức Nam Hàn loan báo là lãnh tụ Bắc Hàn Kim Jong Un sẽ gặp Tổng Thống Nam Hàn Moon Jae-in vào ngày 27 Tháng Tư, ấn định ngày tháng cho những cuộc thảo luận mà mục đích là tiếp tục giai đoạn hòa hoãn ở bán đảo Triều Tiên và mở đường cho cuộc gặp gỡ giữa Chủ Tịch Kim Jong Un và Tổng Thống Donald Trump.
Vào đầu tháng này, trong một chuyến công du đầu tiên giữa hai miền từ lâu nay, ông Kim đã gây ngạc nhiên cho các viên chức Nam Hàn khi ông đồng ý gặp ông Moon, một phần của một loạt những sáng kiến ngoại giao quanh chương trình hạt nhân của Bắc Hàn vốn bắt đầu hồi Tháng Hai, Bắc Hàn quyết định tham gia vào Thế Vận Hội Mùa Đông tổ chức ở PyeongChang, Nam Hàn. Hôm Thứ Năm rồi, các nhà điều đình của cả hai miền gặp gỡ ở làng Bàn Môn Điếm, được gọi là làng hòa bình nằm băng qua biên giới hai miền, để đồng ý về một thời điểm cũng như bàn thảo về các khía cạnh khác của cuộc họp thượng đỉnh.
Hai lãnh tụ Nam Bắc Hàn sẽ gặp nhau ở Nhà Hòa Bình, một kiến trúc của Nam Hàn xây dựng bên trong làng Bàn Môn Điếm, theo một thông cáo chung mà các nhà điều đình phổ biến vào giai đoạn cuối của cuộc thảo luận hôm Thứ Năm.
Peace House, Nhà Hòa Bình này, nằm ở phía Nam của lằn biên giới vốn chạy qua Bàn Môn Điếm, có nghĩa là ông Kim sẽ là lãnh tụ đầu tiên của Bắc Hàn đặt chân lên lãnh thổ miền Nam kể từ chiến tranh Cao Ly.
Bộ trưởng Bộ Thống Nhất của Nam Hàn Cho Myoung-gyon, đại diện chính trong phái đoàn tham gia cuộc điều đình ở Bàn Môn Điếm, có vẻ như muốn nói đến tiến bộ kể cả đi đến việc phi hạt nhân hóa trong nghị trình cho cuộc họp của hai ông Kim và Moon. Nhưng ông cũng nói là hai miền Hàn Quốc còn cần một vòng những thảo luận cao cấp nữa trong những tuần lễ tới để giải quyết mọi vấn đề.
Ông Cho tuyên bố với báo chí: “Miền Nam và miền Bắc đồng ý trong cố gắng để làm cho hội nghị thượng đỉnh thành công, chia sẻ ý nghĩa lịch sử cho việc phi hạt nhân hóa bán đảo Triều Tiên, ổn định hòa bình ở đó và cải thiện liên hệ liên Hàn.”
Cuộc họp sắp tới đây sẽ là cuộc họp thứ ba giữa lãnh tụ của hai miền Hàn Quốc. Phụ thân của ông Kim và cũng là người đã cai trị Bắc Hàn trước ông, ông Kim Jong Il, đã gặp Tổng Thống Kim Dae-jung và Roh Moo-hyun của Nam Hàn trong các năm 2000 và 2007. Cả hai lần gặp gỡ đó là ở Bình Nhưỡng, thủ đô của Bắc Hàn.
Các đại diện của chính phủ Nam Hàn, vốn đã gặp ông Kim ở Bình Nhưỡng hôm đầu Tháng Ba nói là ông Kim bày tỏ sẵn sàng điều đình với Hoa Kỳ về bình thường hóa liên hệ ngoại giao và từ bỏ chương trình vũ khí hạt nhân của nước ông để đổi lấy những bảo đảm an ninh. Các đại diện của Nam Hàn còn nói là ông Kim cũng hứa hẹn sẽ ngưng mọi thử nghiệm hạt nhân và hỏa tiễn trong khi các cuộc thương thảo tiến hành.
Ông Kim lúc đó đã đề nghị gặp trực tiếp ông Trump, và tổng thống đã ngay lập tức nhận lời. Chưa có ngày giờ được ấn định, nhưng tổng thống nói ông sẵn sàng gặp ông Kim vào khoảng Tháng Năm, sau khi ông Moon gặp và thảo luận với ông Kim.
Tuần này, ông Kim đã tạo ngạc nhiên cho cả Hoa Kỳ lẫn Nam Hàn khi ông bí mật viếng thăm Bắc Kinh trong chuyến công du đầu tiên của ông ra khỏi Bắc Hàn kể từ khi lên nắm quyền. Ông đã gặp Chủ Tịch Tập Cận Bình của Trung Cộng, đồng minh Cộng Sản truyền thống của Bắc Hàn, trong một hành động nhằm hàn gắn liên hệ vốn đã bị sứt mẻ trước các cuộc gặp ông Kim và ông Trump.
Trong cuộc thảo luận với ông Tập, ông Kim tái xác nhận ý định của ông muốn gặp hai lãnh tụ, theo lời dẫn của Tân Hoa Xã, tức là cơ quan thông tấn chính thức của nhà nước Trung Cộng. Bắc Hàn chưa thấy loan báo gì về những kế hoạch này cả.
Văn phòng của ông Moon, trong lời tuyên bố đầu tiên sau cuộc gặp gỡ ở Bắc Kinh, hôm Thứ Năm vừa qua tuyên bố đó là một diễn biến đáng được chào đón, và gọi nó là “rất có ý nghĩa” rằng ông Kim được nói xác nhận ước muốn bàn thảo về phi hạt nhân hóa và gặp các lãnh tụ Hoa Kỳ và Nam Hàn.
Sự việc Tổng Thống Trump đã nhanh nhẹn nhận lời thảo luận trực tiếp với ông Kim đã gây sửng sốt cho thế giới. Nếu cuộc gặp gỡ đó xảy ra – một số viên chức Hoa Kỳ vẫn còn tỏ vẻ nghi ngờ – ông Trump sẽ là vị tổng thống đương nhiệm đầu tiên của Hoa Kỳ gặp một lãnh tụ Bắc Hàn. Hoa Kỳ đã lâm chiến chống lại miền Bắc trong chiến tranh Cao Ly, lãnh đạo lực lượng Liên Hiệp Quốc bảo vệ miền Nam khi Bắc Hàn xua quân sang xâm lăng Nam Hàn. Hoa Kỳ cũng không có liên hệ ngoại giao với Bắc Hàn.
Các viên chức Hoa Kỳ đã tìm cách liên lạc với Bắc Hàn trong hy vọng nghe được trực tiếp từ chính họ về ý định của ông Kim. Các viên chức hy vọng là cuộc gặp của ông Moon với ông Kim sẽ cung cấp thêm những chỉ đấu cho chiến thuật của ông Kim và giúp Washington chuẩn bị cho cuộc gặp gỡ của chính tổng thống với lãnh tụ Bắc Hàn.
Các viên chức và các nhà phân tích đã có bất đồng trong việc liệu những cử chỉ hòa hoãn và mời chào mới đây của ông Kim có đại diện cho một hành động thực sự đi đến việc hủy bỏ kho vũ khí hạt của Bắc Hàn hay chỉ là một đòn ngắn hạn nhằm gây rối loạn cho kẻ thù của mình, dành được một giai đoạn nới lỏng cấm vận quốc tế và mua thời gian cho ông tiếp tục chương trình vũ khí của ông.
Khi ông Kim gặp ông Tập hôm Thứ Hai, ông đã đề nghị những biện pháp “từng giai đoạn, đồng bộ” tiến đến phi hạt nhân hóa, vốn vẫn là lối mà Bắc Hàn cương quyết đòi trong quá khứ trong các điều đình với Washington. Trong những cuộc thảo luận đó, Bắc Hàn đã đề nghị từng bước một tiến đến việc từ bỏ chương trình hạt nhân, bắt đầu bằng một sự ngưng chương trình, và đòi Hoa Kỳ phải có những cử chỉ đáp ứng và khuyến khích như cung cấp các chuyến tàu chở dầu thô.
Những cuộc điều đình trước đây với miền Bắc đã đưa ra những thỏa thuận vốn kêu gọi cho việc rồi sẽ hủy bỏ chương trình hạt nhân. Những rồi tất cả các cuộc điều đình đó đều thất bại, với Washington và Pyongyang cáo buộc lẫn nhau đã không giữ lời hứa về những biện pháp từng bước đó.
Điều chắc chắn là kêu gọi của ông Kim cho từng bước phi hạt nhân hóa có vẻ không bao gồm việc “hủy bỏ nhanh chóng” mà ông John Bolton đã kêu gọi hồi Tháng Ba, chỉ vài ngày trước khi Tổng Thống Trump bổ nhiệm ông làm cố vấn an ninh quốc gia. Các nhà phân tích nghi là lối của ông Kim sẽ dẫn đến những cuộc điều đình kéo dài với không có bảo đảm gì là Bắc Hàn sẽ có bao giờ thực sự hoàn toàn phi hạt nhân hóa.
Tuy vậy, văn phòng của Tổng Thống Moon, vốn kinh sợ triển vọng của hành động quân sự chống lại miền Bắc, nói điều đình là cách duy nhất. Ông Moon cũng kêu gọi những bước đồng bộ dẫn đến việc phi hạt nhân hóa Bắc Hàn, bắt đầu với việc ngưng chương trình hạt nhân của miền Bắc. Nhưng cả Nam Hàn lẫn Hoa Kỳ đều nói là họ sẽ không lập lại những lỗi lầm trong quá khứ, một điều có vẻ như muốn nói đến khẳng định của ông Trump là các tổng thống trước đây của Hoa Kỳ đã cho Bắc Hàn quá nhiều nhượng bộ mà không lấy lại được bao nhiêu.
Tổng Thống Trump tự nhận mình là giỏi tài điều đình và ông coi triển vọng gặp gỡ ông Kim là một cơ hội để đạt được “một cái deal” thế kỷ. Nhưng muốn điều đình thì phải có người để điều đình. Cho đến bây giờ chúng ta vẫn chưa biết là ông Kim có thực sự muốn điều đình hay không. Trong khi đó sự tranh cãi mậu dịch giữa Hoa Kỳ và Trung Cộng cũng sẽ không giúp gì vì nó bỗng nhiên đưa Bắc Kinh lại gần với Bình Nhưỡng hơn. (Lê Phan)
