Thursday, March 28, 2024

Miên man miền cao nguyên trắng

Bài & Hình: Nguyễn Thế Lượng



“Mời anh đến thăm quê em, chỉ một lần mãi không quên, đất Bắc Hà nhớ mong anh mãi, người Bắc Hà như chén rượu nồng say…”



Nhẩm theo những giọng điệu trữ tình mà thấm đượm tình đất, tình người, chúng tôi theo quốc lộ 70 dưới những ngọn núi cao sừng sững của tỉnh Lào Cai vùng Tây Bắc Việt Nam rồi rẽ phải từ biển chào của huyện Bắc Hà để đến miền “cao nguyên trắng” một lần…và nhớ mãi xứ sở này. 






Chợ phiên Bắc Hà bồng bềnh trong sương núi,





Sắc màu chợ phiên



Có lẽ đến với Bắc Hà, du khách ai ai cũng chờ mong được hòa mình vào chợ phiên của miền đất này. Chợ ở đâu chẳng có, nhưng chợ ở Bắc Hà lại mang những nét văn hóa cổ truyền của đồng bào nơi đây. Đến Bắc Hà vào những ngày cuối tuần. Tiết trời mùa hè nhưng mát lịm. Càng đến gần, cái mát cứ mơn man da thịt khiến cho cơ thể mình thấy dễ chịu biết mấy.






Cam sành là thứ quả không thể thiếu trong phiên chợ Bắc Hà.



Chợ phiên ở trung tâm huyện Bắc Hà. Đồng bào Mông xuống núi từ chiều hôm trước để cho kịp buổi sáng hôm sau đi chợ. Nào ngựa, nào gùi tre, nào váy áo cứ sặc sỡ cả đường đi lối lại trên cao nguyên này. Chiều hôm trước và đến sáng hôm sau, chúng tôi đã nghe tiếng vó ngựa của người Mông loong coong trên đường xuống núi rồi.








Đồng bào Mông Bắc Hà xuống chợ.



Một khung cảnh thanh bình, ấm áp và rực rỡ sắc màu. Không giống như những phiên chợ ở dưới xuôi, chợ phiên Bắc Hà có những đặc trưng hiếm thấy. Có những khu riêng, dành riêng cho những hàng hóa khác nhau. Có gian bán toàn đồ thổ cẩm xanh đỏ tím vàng được đồng bào Mông cầu kỳ thêu dệt mang xuống chợ bán. Có gian bán toàn đồ dụng cụ lao động như lưỡi cày, cuốc xẻng, dao, nỏ…Người dân ở đây bảo rằng đó là những công cụ do chính người Mông Bắc Hà rèn sắt làm ra đấy.








Gian bán thổ cẩm của đồng bào Mông.








Rực rỡ gian hàng thổ cẩm ở chợ Bắc Hà.






Hàng bán đồ sắt tại chợ phiên Bắc Hà.



Tài thật, trên xứ sở sương mù này, ngẫm chỉ có rừng và sương lại có những “tay rèn” tài hoa đến vậy. Chúng tôi trầm trồ cùng với những người đang lao xao xem hàng. Một góc khác, không gì khác là những sản vật tươi sống của đồng bào Mông. Hình như đó là những sản vật được làm từ trên tận núi cao được người Mông mang xuống chợ bán. Hàng chất lượng đấy. Thật vậy, mới nhìn qua đã thấy ngon mắt rồi. Nào là những mớ rau cải non ngất, những khóm gừng củ vàng ươm, những xâu ớt chín đỏ rọi, những gùi bọc xung quanh là lá chuối tươi xanh ngắt còn trong giữa là xôi ngũ sắc chưa ăn đã thấy đẹp và ngon rồi. Còn nữa, nào vịt, nào gà, nào lợn cắp nách rồi có cả chó và ngựa nữa. Toàn những con vật lành được đồng bào mang xuống bán tại chợ. Phía ngoài đường, một dãy dài toàn mía. Những cây mía thân dài, vàng óng, ăn ngọt lừ. Người Mông ở đây bảo, mía của họ vừa ngọt, vừa thơm lại vừa mềm vì được trồng trên miền đất cao nguyên quanh năm mát mẻ. 








Mía ngọt bán tại chợ Bắc Hà.





Có lẽ hấp dẫn nhất và tấp nập nhất vẫn là khu dành cho ẩm thực. Hẳn chẳng ở đâu có một không gian ẩm thực đặc trưng như ở chợ phiên Bắc Hà. Cái làm nên sắc màu khó quên ấy là những chảo thắng cố ngựa đang nghi ngút khói. Chúng tôi thầm nghĩ, đã lên Lào Cai thì ở vùng nào cũng có thắng cố nhưng có lẽ phải là Bắc Hà, thắng cố mới ngon và đậm đà dư vị. Chẳng thế mà, ngay từ sáng sớm, mấy hàng ăn đã tấp nập người. Mấy người đàn ông Mông mặc áo đen ngồi bên chảo thắng cố, nhâm nhi chén rượu Bắc Hà, kể cho nhau nghe những chuyện làm ăn sau một tuần không gặp mặt. Mà rượu Bắc Hà ở đây uống một lần mà nhớ mãi cái vị thơm, vị nồng và cảm giác ngất ngây. Uống ly đầu tiên, rượu bốc lên tận đỉnh đầu, cảm giác như cổ họng bị đốt bởi nồng độ rượu vừa lạ vừa nặng. Nhưng sau đó, một cảm giác lâng lâng, ngất ngây hòa với khí hậu mơn man mát lành sẽ làm cho lòng người dịu lại, như được hòa mình vào không gian rực rỡ sắc màu.






Tâm tình bên chảo thắng cố.



Chúng tôi thưởng thức thắng cố, rồi nâng chén rượu Bắc Hà nếm thử thấy như nghe được cả dư vị đất trời nơi cao nguyên này. Chẳng thế mà trong lời hát cứ vang vọng đâu đây: “Người Bắc Hà như chén rượu nồng say…” cứ làm chúng tôi đắm say, ngây ngất giữa tình người…Chưa đến chợ Bắc Hà thì cứ mong đợi mãi, đến rồi lưu luyến chẳng muốn rời, về rồi mà nhớ mãi: “Rượu chưa uống mà lòng ngây ngất. Phiên chợ tan mà anh chẳng muốn về”.



Rực rỡ mùa mận về



Lên Bắc Hà vào dịp hè là đúng vào dịp mùa mận về. Nếu phiên chợ là đặc trưng văn hóa của vùng đất này thì cây mận là “người bạn” thủy chung và sâu nặng với người Mông ở Bắc Hà. Đúng vậy, ở trên miền cao nguyên quanh năm mát lành, cây mận đã bén duyên và sinh trưởng ở đây từ lâu lắm rồi. Người Mông trồng mận trên núi và nhờ cây mận mà no ấm từ ngàn đời nay. 








Đặc sản mận Bắc Hà.



Người ta gọi và ấn tượng về Bắc Hà là “Cao nguyên trắng” bởi cũng từ cây mận mà ra. Ấy là bởi, vào tiết trời tháng giêng, mận “mãn khai” trắng khắp cả núi rừng Bắc Hà. Cả cao nguyên tràn ngập sắc trắng. Màu trắng tinh khôi, màu trắng của no ấm và của tình người. Ai đã từng có chuyến hành trình về Tây Bắc, đến Bắc Hà hẳn khó lòng cưỡng lại được vẻ đẹp hoang sơ mà quyến rũ của thiên nhiên và mây trời. Vào những ngày tháng giêng, từ xa đi tới, ngắm nhìn Bắc Hà như một tấm thảm hoa tinh khiết đến ngần nào. Khó lòng đo được, nhưng chỉ biết rằng đó là tấm thảm của hoa mận đang hết mình thêu tấm thảm nhung sáng đẹp cho núi rừng xứ sở. Khi ấy, ở khắp mọi nơi, chỗ nào có cây mận mọc là chỗ đó có hoa mận nở. Khắp nơi loài mận đang ca bài ca của giống loài nó, đang thì thầm nói với người Mông, những người bạn ăn đời ở kiếp với nó điều kỳ diệu của cuộc sống nơi đây. Từ đám lá xanh ở vách núi, vụt lên cành mận trắng chi chít những hoa. Mà sao kỳ diệu đến thế, mỏm đá cheo leo thế mà người Mông Bắc Hà vẫn trồng mận. Cành mận là là xuống ven đường làm vương vấn tâm hồn mỗi du khách đi qua. Nó như mơn chớn, mời mọc du khách vậy ! 



Hè về, độ tháng 5 tháng 6, chúng tôi lên Bắc Hà để chiêm ngưỡng mùa mận chín. Chẳng năm nào mận Bắc Hà bị mất mùa vì ở đây khí hậu mát lành, bàn tay người Mông cần cù chăm sóc nên cây ưa đất cứ thế mà kết trái. Mận Bắc Hà quả to, sai trĩu quả. Mùa mận, quả mọc chi chít ở thân cành, quả căng mọc, tím bầm hoặc đỏ tươi. Mùa này, người Mông Bắc Hà tấp nập thu hoạch mận trên núi cao, chiều về, họ cho từng đoàn ngựa thồ mận xuống núi, mang ra trung tâm huyện để bán. Chính vì vậy, Bắc Hà mùa này đông vui tấp nập và tràn ngập sắc màu của cây trái. Chợ phiên hay chợ chiều, những sơn nữ người Mông trong bộ váy áo sặc sỡ mang mận xuống chợ bán. Những trái mận căng mọng trong những chiếc gùi hấp dẫn đến lạ. Hấp dẫn hơn là sự thảo thơm mến khách và cái duyên của những con người vùng sơn cước đang chào mời du khách. Chẳng thế mà trong lời hát về Bắc Hà, người nhạc sỹ không quên dư vị của mùa mận kết đầy yêu thương: “Hương mận bay…Thoảng hương trong gió. Đàn ong bay. Xao động lá rừng”. 



Vó ngựa trên cao nguyên



Tháng 6 về Bắc Hà, chúng tôi được hòa mình trong không khí chuẩn bị rất tưng bừng cho một giải đua ngựa truyền thống. Đã thành thông lệ, từ lâu lắm rồi, Bắc Hà tổ chức giải đua ngựa ngay tại trung tâm huyện và có nhiều người tham dự. Đồng bào Mông ở hầu khắp các dải đất như Tả Van Chư, Nậm Dét, Na Hối…cứ mùa mận về, họ lại cùng nhau xuống núi để tham gia và xem giải đua ngựa chỉ diễn ra một lần trong năm. 






Giải đua ngựa trên cao nguyên Bắc Hà.



Trước khi giải diễn ra, người Mông trên núi chọn cho mình một con ngựa tốt thật đẹp và khỏe sau đó huấn luyện trong thời gian dài để mong ngựa sẽ giành chiến thắng trong giải đấu. Giải đua ngựa ở Bắc Hà diễn ra nhiều vòng, vòng loại, vòng chung kết ở những cự li khác nhau. Mấy năm nay, cự li thi đấu có rút ngắn để đảm bảo sức khỏe cho người và ngựa. Đến nay, cự li chỉ khoảng từ 1.500- 1.900 m. Những ngày diễn ra giải đua ngựa, Bắc Hà đông vui tấp nập. Hàng ngàn du khách từ khắp mọi miền về cao nguyên trắng để xem vó ngựa tung bay, hàng ngàn đồng bào địa phương xuống núi để cổ vũ cho “tay ngựa” của bản mình. 






Những tay đua mang khát vọng chiến thắng.



Ngày diễn ra những cuộc đấu “tung trời”, những chú ngựa cùng tay đua chạy vòng quanh sân vận động nhanh đến chóng mặt. Trên trường đua, người nào người nấy nai nịt gọn gàng, súng cầm trên tay rất oai vệ, nghe tiếng súng nổ là rạp mình trên lưng ngựa phi như bay. Đến gần đích, kỵ mã đều nhảy thật nhanh xuống đất, nhằm bia bắn liền 5 phát súng rồi cướp quả cầu đỏ, nhảy lên ngựa quay về điểm xuất phát. Ai vừa nhanh, vừa bắn súng trúng đích nhiều nhất là người chiến thắng. Vậy nên, năm nào, giải đua ngựa cũng ấn tượng và đậm sắc màu văn hóa của đồng bào trên cao nguyên Bắc Hà. 



Trên dãy Hoàng Liên mây cao vời vợi, bốn mùa chim hót, Bắc Hà yêu thương, Bắc Hà mời gọi và làm đắm say du khách ở mọi miền. Về Bắc Hà cùng chúng tôi bạn ơi ! Nơi cao nguyên trắng này, hương rượu ngất ngây, hoa mận tinh khiết, sắc màu thổ cẩm rực rỡ và lòng người Bắc Hà mến khách làm cho ta đến rồi mà chẳng muốn rời xa. Bởi “Nhịp đàn môi, như gọi lòng ta. Chờ tay anh hái . Mận vàng trái chín. Đẹp lắm anh ơi đất nước quê mình”…


MỚI CẬP NHẬT