Không biết từ đời thuở nào tôi đã vô cùng ái mộ nền văn minh Hy Lạp. Hy Lạp với những đền đài uy nghi tráng lệ song lại rất giản đơn, thanh nhã. Hy Lạp với những thần linh uy mãnh song lại mỹ miều như những con người ngọc và đầy đam mê rất người. Và rồi dưới ảnh hưởng của Nietzsche, tôi biết ái mộ thêm tinh thần sáng lóa, tinh khôi của thiên tài Hy Lạp, biểu lộ một cách bi tráng, lẫm liệt qua những bi kịch gia vĩ đại, những triết gia độc đáo tiền Socrates, Plato. Cuối cùng, Henry Miller với cuốn du ký tuyệt vời “The Clossus of Maroussi” đã đưa tôi vào những vườn olive, vườn chanh thơm ngát bên bờ biển, gặp gỡ những người Hy Lạp đầy sức sống, nồng nàn tình người.
Với tình yêu Hy Lạp đó tôi đã dịch Alexis Zorba vào năm 1969.
Nguyễn Hữu Hiệu
Kỳ 101
Phắt một cái, một gã to lớn từ đám lau nhảy vọt ra.
– Ai đó? Zorba vừa quát lên vừa vươn cổ ra.
– Ta, Manolakas.
– Ði đường mi đi, đi đi!
– Mi đã sỉ nhục ta, Zorba!
– Tôi không sỉ nhục anh, Manolakas, đi đi, kìa! Anh thuộc loại to con, vâng, nhưng vận may đã muốn vậy… sự rủi may bao giờ cũng mù quáng, anh không biết như vậy sao?
– May hay không may, mù quáng hay không mù quáng, Manokalas nói (và tôi nghe thấy răng hắn nghiến ken két), ta phải rửa nhục. Ngay đêm nay. Có dao không?
– Không, Zorba đáp. Tôi chỉ có một cây gậy.
– Ði kiếm dao của mi đi. Ta đợi ở đây. Ði đi!
Zorba không nhúc nhích.
– Mi sợ à? Giọng Manokalas kéo dài ra, nhạo báng. Ði đi, kìa.
– Ta làm gì bằng dao mới được chứ? Zorba hỏi, hắn bắt đầu nổi nóng. Ta làm gì bằng dao hả? Mi còn nhớ ở nhà thờ mi có một con dao còn ta tay không, mi nhớ không? Vậy mà hình như ta thắng thì phải?
Manokalas gầm lên:
– Mi lại còn nhạo ta nữa hả? Mi chọn lúc khéo quá, bởi vì ta có khí giới và mi không có. Lấy dao lại đi, tên Macedonia bẩn thỉu, rồi chúng ta sẽ đọ sức.
– Ném dao của mi đi, ta ném cây gậy của ta, rồi chúng ta sẽ đọ sức! Zorba đáp, giọng run lên vì tức giận. Kìa, mau đi, tên Crete bẩn thỉu!
Zorba giơ tay lên, ném cây gậy đi, tôi nghe thấy nó rơi trong đám lau say.
– Ném dao của mi đi! Zorba lại hét.
Tôi nhẹ nhàng nhón gót lại gần. Dưới ánh sao tôi kịp nhận thấy con dao lóe lên khi nó cũng rơi vào giữa bụi lau.
Zorba nhổ vào tay.
– Nhào vô! Hắn vừa thét vừa nhảy vọt lên lấy đà.
Nhưng trước khi họ có đủ thời giờ để nắm lấy nhau, tôi lao vào giữa hai người.
– Dừng lại! Tôi la. Tới đây, Manolakas! Cả bác nữa, Zorba! Tới đây! Các ông không biết xấu hổ sao?
Hai địch thủ chậm rãi lại gần, tôi cầm lấy bàn tay phải mỗi người.
– Bắt tay nhau đi! Cả hai người đều là những người tốt và dũng cảm, các ông hòa giải với nhau đi!
– Hắn đã làm nhục tôi… Manolakas vừa nói vừa cố co tay lại.
– Không ai có thể sỉ nhục bạn một cách dễ dàng như vậy được, Manolakas! Cả làng đều biết lòng dũng cảm của bạn. Hãy quên chuyện xảy ra ở nhà thờ bữa nọ đi. Ðó là một giờ bất tường. Bây giờ, chuyện đã thuộc về quá khứ, không nên nhắc đến nữa! Và rồi bạn đừng quên rằng Zorba là một khách lạ, một người Macedonia, và thượng cẳng chân hạ cẳng tay trên một người khách phương xa đến xứ chúng ta là một điều vô cùng nhục nhã cho dân Crete chúng mình… Nào, chìa tay ra cho hắn, vậy đó, đó mới là lòng dũng cảm đích thực, và đến lều chúng tôi, chúng ta sẽ uống một ly rượu, nướng một thước xúc xích để làm khắng khít tình bạn của chúng ta, xếp Manolakas!
Tôi vòng tay ôm ngang lưng Manolakas và dìu gã đi xa một chút. Tôi nói thầm với gã:
– Lão đáng thương đó già rồi, bạn nên nhớ điều đó. Một người trai tráng, võ dõng như bạn mà làm khó một người vào tuổi lão coi không được!
Manolakas hơi nguôi giận. Gã nói:
– Thôi được, để vui lòng ông.
Gã bước tới Zorba, chìa bàn tay hộ pháp của gã ra nói:
– Nào, bạn Zorba, những chuyện gì đã qua, cho nó qua luôn, tay bạn!
– Bạn đã nhai nuốt tai tôi, tôi mong nó mang lại cho bạn nhiều may mắn! Tay tôi đây!
Họ xiết tay nhau thật lâu, thật mạnh, mỗi lúc một mạnh thêm và nhìn vào mắt nhau. Tôi sợ họ sắp đánh nhau nữa.
Zorba nói:
– Bạn xiết mạnh lắm Manolakas, bạn khỏe thật!
– Tay xiết cũng mạnh lắm, thử xem bạn có thể xiết tay tôi mạnh hơn nữa không nào?
– Ðủ rồi! Tôi la. Nào chúng ta hãy uống mừng tình bạn của chúng ta nào!
Tôi đi giữa, Zorba bên phải, Manolakas bên trái tôi, và chúng tôi quay về bãi biển của chúng tôi.
– Mùa màng năm nay sẽ tốt lắm đây… tôi nói để thay đổi câu chuyện. Mưa nhiều.
Không ai góp chuyện cả. Họ vẫn còn ấm ức trong bụng. Tất cả hy vọng của tôi bây giờ nằm trong rượu. Chúng tôi về đến lều. Tôi nói:
– Rất hân hạnh được bạn ghé tới tệ xá, xếp Manolakas, Zorba nướng xúc xích và kiếm cái gì uống đi.
Manolakas ngồi trên một tảng đá trước lều. Zorba lấy một nắm cành nhỏ, nướng xúc xích và rót ba ly rượu.
– Chúc các ông mạnh khỏe! Tôi vừa nói vừa nâng ly. Chúc bạn mạnh khỏe, xếp Manolakas! Chúc bác mạnh khỏe, Zorba! Cụng ly nào!
Họ cụng ly, Manolakas đổ một vài giọt rượu xuống đất. Gã nghiêm trang nói:
– Máu tôi sẽ đổ như rượu này nếu có bao giờ tôi giơ tay đánh anh, Zorba!
– Máu tôi cũng sẽ đổ như rượu này, Zorba vừa nói vừa đổ một vài giọt rượu xuống đất theo đúng điệu, nếu tôi không quên hoàn toàn cái tai mà anh đã nhai, Manolakas!