Không biết từ đời thuở nào tôi đã vô cùng ái mộ nền văn minh Hy Lạp. Hy Lạp với những đền đài uy nghi tráng lệ song lại rất giản đơn, thanh nhã. Hy Lạp với những thần linh uy mãnh song lại mỹ miều như những con người ngọc và đầy đam mê rất người. Và rồi dưới ảnh hưởng của Nietzsche, tôi biết ái mộ thêm tinh thần sáng lóa, tinh khôi của thiên tài Hy Lạp, biểu lộ một cách bi tráng, lẫm liệt qua những bi kịch gia vĩ đại, những triết gia độc đáo tiền Socrates, Plato. Cuối cùng, Henry Miller với cuốn du ký tuyệt vời “The Clossus of Maroussi” đã đưa tôi vào những vườn olive, vườn chanh thơm ngát bên bờ biển, gặp gỡ những người Hy Lạp đầy sức sống, nồng nàn tình người.
Với tình yêu Hy Lạp đó tôi đã dịch Alexis Zorba vào năm 1969.
Nguyễn Hữu Hiệu
Kỳ 107
Bác Anagnosti, tiên chỉ trong làng, lắc cái đầu cao nhã.
– Mi lấy làm lạ lắm à? Ðồ ngốc! Quả thực con người đầy sâu bọ từ ngày mới sinh ra đời, nhưng người ta không nhìn thấy đấy thôi. Khi chúng thấy người ta bắt đầu hôi thối, chúng chui ra khỏi lỗ liền – trắng bóc, trắng tựa những con bọ phó mát!
Những vì sao thứ nhất hiện ra và hãy còn treo lơ lửng trong thinh không, lung linh, như những cái chuông bằng bạc. Suốt đêm không ngân nga.
Zorba hạ cái lồng két xuống khỏi đầu giường người chết. Con chim mồ côi thu mình trong một góc, khiếp sợ. Nó mở mắt thao láo nhìn nhưng không hiểu đâu vào đâu cả. Nó vùi đầu vào cánh và co quắp lại.
Khi Zorba gỡ lồng của nó, con két nhỏm dậy. Nó muốn nói, nhưng Zorba vươn tay ra chặn.
– Im đi, hắn thì thầm một giọng nghẹn ngào, im đi! Ði với ta.
Zorba cúi xuống nhìn kẻ quá vãng. Hắn nhìn mụ thật lâu, cổ họng se sắt.
Hắn nghiêng mình xuống như định hôn mụ, nhưng hắn tự kìm hãm mình.
– Thôi chúng ta đi, trăm sự nhờ trời! Hắn lẩm bẩm.
Hắn nhặt cái lồng két lên và bước ra sân. Hắn trông thấy tôi và lại gần.
– Chúng ta đi thôi…, hắn vừa nói khẽ vừa nắm cánh tay tôi.
Hắn có vẻ trầm tĩnh, nhưng môi hắn run run.
– Tất cả chúng ta cùng đi con đường đó…, tôi nói để an ủi hắn.
– Chờ một lát, tôi nói. Họ sắp chôn mụ. Chúng ta chờ một lát xem… Bác không thể nán lại một vài phút nữa à?
– Ðược rồi…, hắn nghẹn ngào trả lời.
Hắn đặt cái lồng xuống đất và khoanh tay lại.
Từ phòng người chết bác Anagnosti và Kondomanolio đầu trần đi ra. Họ làm dấu. Sau họ, bốn người trong số những vũ công, với những bông hồng mùa Xuân hãy còn giắt sau tai, vui vẻ, nửa tỉnh, nửa say, mỗi người nâng một góc tấm cửa trên đó họ đặt thi thể mụ già. Theo sau là gã chơi đàn thất huyền với nhạc cụ của gã, chừng một chục đàn ông nữa, ngà ngà say, hãy còn nhai tóp tép và năm sáu người đàn bà, mỗi người cầm một cái xoong hay một cái ghế. Mimitho đi sau cùng với đôi giầy ban vẹt gót đeo quanh cổ.
– Sát nhân! Sát nhân! Sát nhân! Gã la lên một cách đùa giỡn.
Một cơn gió nóng, ẩm ướt, nổi lên và biển động. Gã chơi thất huyền nâng cung đàn. Tươi mát, hân hoan, nhạo báng, giọng hát của gã dâng lên trong đêm oi nồng:
“Tại sao, ôi vầng dương, sao mi lặn quá vội vàng?…
– Ta đi thôi! Zorba nói, thế là hết…
24
Chúng tôi lặng lẽ đi qua những đường phố hẹp trong làng. Những nhà không có đèn làm thành những chấm đen trong đêm tối. Ðây đó một con chó sủa, một con bò thở dài. Từ xa vẳng đến, trong hơi gió, những âm thanh vui tươi của những cái lục lạc thất huyền cầm, trào vọt như nước xối nhí nhảnh.
Tôi nói để phá tan sự im lặng khó thở:
– Zorba cơn gió này là gió nào thế? Gió nồm phải không?
Nhưng Zorba đi trước, tay cầm cái lồng két như một cái đèn lồng, không trả lời. Khi chúng tôi về đến bãi, hắn quay lại hỏi:
– Ông có đói không, ông chủ?
– Không, tôi không đói, Zorba.
– Ông có buồn ngủ không?
– Không.
– Tôi cũng vậy. Ta hãy ngồi trên bãi sỏi một lát. Tôi có vài điều muốn hỏi ông.
Cả hai chúng tôi đều mệt mỏi, nhưng chẳng ai chịu đi ngủ cả. Chúng tôi muốn đánh mất niềm cay đắng của ngày hôm nay. Giấc ngủ đối với chúng tôi tựa một cuộc chạy trốn trong giờ phút hiểm nghèo và chúng tôi đều xấu hổ nếu đi ngủ.
Chúng tôi ngồi bên bờ biển. Zorba kẹp cái lồng giữa hai đầu gối và trầm ngâm hồi lâu. Một chòm sao đáng sợ xuất hiện sau rặng núi, một con thú trăm ngàn mắt với một cái đuôi xoắn trôn ốc. Thỉnh thoảng một vì sao tách ra và rụng xuống.
Zorba ngây ngất nhìn trời, miệng há hốc như thể đây là lần đầu tiên hắn nhìn thấy nó. Hắn lẩm bẩm:
– Trên đó còn có thể xảy ra chuyện gì nữa?
Một lát sau, hắn quyết định nói, giọng hắn vang lên sâu thẳm, xúc động trong đêm oi nồng:
– Ông chủ, ông có thể cho tôi biết tất cả những cái này có ý nghĩa gì? Ai đã tạo ra chúng? Tại sao? Và nhất là (tới đây giọng Zorba run lên vì tức giận và sợ hãi) tại sao người ta chết?
– Tôi không biết, Zorba! Tôi trả lời, xấu hổ như thể người ta hỏi một điều đơn giản nhất, thiết yếu nhất mà mình không giải thích được.
– Ông không biết! Zorba kinh ngạc kêu mắt trợn tròn giống hệt như đêm tôi thú thực với hắn tôi không biết nhẩy.