Sân khấu Hậu Tấn với tuồng chiến tranh hiện đại

Bài viết hôm nay tác giả hân hạnh đưa quý độc giả trở về thời kỳ xa xưa 1950 qua hình ảnh tờ programme (bây giờ gọi là poster) của đoàn ca kịch Hậu Tấn, mà lịch sử văn hóa dân tộc có thêm chứng liệu.

Đoàn hát Hậu Tấn ra đời đầu năm 1950 và khi gánh Hoa Sen hình thành khai trương bảng hiệu (1951) thì Hậu Tấn rã gánh. Do đó mà về sau phần lớn bà con mộ điệu, kể cả những người hoạt động nghệ thuật sân khấu đã không hề biết gánh Hậu Tấn ra sao, đào kép tên tuổi hay là gánh hát bầu tèo?

Thật ra thì Hậu Tấn là đoàn hát lớn của thời bấy giờ, với danh ca tài tử Bảy Cao (thời này chưa có danh từ nghệ sĩ) làm kép chánh.

Thư tịch cổ đờn ca tài tử và cải lương lưu giữ được một số tờ programme các tuồng hát của đoàn Hậu Tấn, và hôm nay xin trình bày tờ programme vở hát “Tiếng Còi Ngoài Mặt Trận,” diễn tại rạp Thuận Thành tối Chủ Nhật, 23 Tháng Bảy, 1950.

Chỉ nội cái tên tựa là người ta đã hình dung được đây là tuồng thuộc loại chiến tranh, nội dung diễn tả cuộc chiến tranh Hoa – Nhật, lúc quân Nhật Bổn đánh lấy Mãn Kinh của Trung Hoa. Với một không gian nhỏ hẹp của sân khấu, thế mà những chiến cụ đại bác, cao xạ, liên thinh và cả chiến hạm khổng lồ của Tàu cũng được đưa lên sân khấu (xem tờ programme).

Cách đây 70 năm mà nghệ thuật sân khấu đã trình diễn tuồng “kinh khủng” này, nếu như không có tờ programme trong thư tịch xưa được phổ biến thì nói chẳng ai tin. Người ta thử tưởng tượng có một khán giả (nam hay nữ) tối hôm bữa đó đi coi vở hát “Tiếng Còi Ngoài Mặt Trận,” thì giờ đây đã là cụ ông, cụ bà 90 tuổi rồi đó.

Tuy vậy đoàn hát không được sống thọ này cũng để lại cho văn hóa dân tộc những tờ programme giới thiệu các tuồng hát, mà các thế hệ sau hiểu được nghệ thuật cổ xưa.

Bài ca Tây Thi (trích trong tuồng “Ngũ Vân Quá Giang”)

Dạ khi ấy tiểu sinh trấn thủ ải Đồng Quan.
Cho nên cả nhà lâm cảnh tai ương không thể giải nguy cứu trợ.
Ngũ Vân này sống sót đến đây nhờ Ngũ Bảo trốn thoát đưa tin.
Mới bàn cùng Ngũ Thượng anh tôi, nên kéo binh về giết lũ gian manh.
Người khuyên tôi nên tị nạn, bằng lòng ở lại chịu cảnh thọ hình.
Tôi nhiều lần can gián khuyên ngăn anh tôi quyết giữ ngay trọn đạo.
Nếu chần chờ sợ khó thoát nguy đành cắn răng tị nạn một mình.
Ra khỏi dinh thì sứ quan liền đến nghe chiếu chỉ anh tôi tự hủy mình.
Chúng nó lục kiếm tôi cùng biết đã trốn tập nã khắp nơi.
Khi thoát thân, tôi nhắm độc đạo ruổi dung.
Nguy hiểm chẳng sờn gan, vì mối thù thâm tâm nặng trịu.
Lòng tính rất kỹ càng chỉ có Ngô bang dễ gây thinh thế.
Tới ải Biên quan kinh sợ, thấy quân sĩ rần rộ ngồi canh.
Tưởng đâu việc bôn ba thất thủ nhưng may nhờ Phật độ người ngay.
Khi tới chẳng biết tính sao để quá giang trốn đi cho lọt.
May viên ngoại người động lòng thương tận tình giúp chẳng sợ ách tai.
Ông sắp đặt với bực hùng anh, đặng dối gạt những lũ cầy lang.
Người ấy họ Dương tên Bột bằng lòng chịu trá hình.
Nên sắp bày ra cuộc đi săn dụ gian tặc lầm mưu độc.
Tôi được dịp bèn vội thoát thân nên mới có mặt nơi này.
Tường phân khúc nôi sự thật xin dùm thương hại kẻ lâm nàn. (Ngành Mai)