Văn xuôi toàn tập chưa phải là một bộ sách, mà chỉ là mấy chữ gợi ý nếu có một ai dự tính làm một cuốn sách có tên như thế, người đó sẽ phải sưu tầm bao nhiêu loại văn xuôi, để có thể nói là toàn tập? Giả dụ này xin dùng làm đề tài cho bài viết hôm nay. Thời gian của toàn tập cũng chỉ hạn chế chẳng hạn từ chia cắt đất nước 1954 tới 2020 (cho gọn). Nói một cách khác, có bao nhiêu loại văn xuôi? Hay văn xuôi gồm bao nhiêu thể văn? Trước hết ta hãy kê khai tìm tòi xem văn xuôi có bao nhiêu thể loại?
Những loại thường thấy trong văn xuôi, thể loại sáng tác có:
–Truyện ngắn–Truyện dài–Tản văn–Tạp văn. Ký sự thì gọi là ghi chép, lược kể, kê khai,… Nếu dùng tiếng Hán Việt, tản văn hay tạp văn có thể được gọi là đoản văn, đoản tác… ghi nhanh… [Đây chỉ là một bài báo khoảng hơn 1000 chữ viết đột xuất, xin đừng so sánh nó với một bài biên khảo viết trong nhiều ngày.]
Bắt đầu như thế, người viết bài này xin dùng ngay trường hợp của mình. Với tôi một bộ sách như thế sẽ gồm những đoản văn, tùy bút, nhật ký và những ghi chép rời rạc kể từ khi tác giả lần đầu dùng bút hiệu Viên Linh trên các báo xuất bản tại Sài Gòn, khoảng 1955, giai đoạn của những bài viết đăng nhật báo và báo tuần, nhật báo Ngôn Luận, tuần báo Văn Nghệ Tiền Phong,… hoặc vài báo khác cùng giai đoạn như Cách Mạng Quốc Gia, Văn Nghệ Học Sinh, Gió Mới… Sau vài năm trên các báo khác như bán nguyệt san Phổ Thông của nhà thơ Nguyễn Vỹ, và các báo Điện Ảnh, Màn Ảnh, Kịch Ảnh, hai tờ sau chót này tác giả làm thường trực trong vai thư ký tòa soạn, bắt đầu biên dịch hàng ngày, và viết thành truyện ngắn những cốt truyện các phim nhập cảng vào Việt Nam cho độc giả của các báo có trang điện ảnh kịch trường.
Căn bản của công việc này như thế là vấn đề tài liệu. Làm sao cũng phải có trên 50% tài liệu trong số các sách các báo kể ra mới có thế viết được một bài khả dĩ, một bài báo năm bảy trang. Nói tới tài liệu, người viết đã mất nhiều tháng mới mua được bộ tuần báo Nghệ Thuật của nhóm Mai Thảo, Thanh Nam, và chính mình cộng tác ngay từ đầu, 1965-1966, và tờ báo chỉ ra được 57 số thì đóng cửa. Nhờ quen biết và tin cẩn thư đi tin lại giữa Tuy Hòa Ninh Hòa, San Jose và Santa Ana, cuối cùng tôi cũng có bộ báo (thiếu 2 số 41, 42, với phí tổn là 525 Mỹ kim. 25 Mỹ kim lẻ là tiền cước phí bưu điện cho chặng chót từ San Jose tới Santa Ana). Tới nay vẫn không làm sao có 2 số thiếu (dù là bản sao). Nhưng đó là một kinh nghiệp thích thú.
Kinh nghiệm riêng là ngoài bút hiệu chính, người chọn nghề cầm bút còn dùng các bút hiệu phụ (để viết những đoạn cập nhật, bất ngờ, hay cho là… không quan trọng, hay phải viết vì không nhờ được ai viết thay).
Tôi thường ký các bút hiệu phụ như Hồ Tùng Nghiệp, Lê Thường Xuân, hay Xích Chương, Sầm Tham, Nguyễn Văn Ba,… Đó cũng là khi tác giả làm việc hàng ngày trong các tòa soạn, mỗi nơi hai ba giờ. Các bài viết phải kể là tản văn, hay tạp văn, thời sự tính và các sự kiện nhiều khi là chính. Đôi khi bài đang viết dở dang phải bỏ ngang, người khác phải viết tiếp nhưng vẫn giữ tên người viết đầu là tác giả bài đó; trường hợp này thường chỉ xảy ra giữa Mai Thảo, Viên Linh, một đôi lần nhà văn gốc Nam kỳ là Hoài Điệp Tử đóng thay, khi tôi nghỉ bệnh và khi truyện dài Mã Lộ viết giọng văn Nam của tôi trên nhật báo Tiền Tuyến của Cục Tâm Lý Chiến một hôm đoạn viết từ hôm trước còn lại quá ngắn, anh Hoài Điệp Tử là phụ tá tôi được lệnh chủ bút viết tiếp cho đủ khuôn khổ của một truyện từng kỳ (feuilleton). Ở đâu đó đây là chuyện quan trọng, song trong trường hợp chúng tôi, đây là chuyện hàng ngày. Hay nghề báo hàng ngày.
Tản Văn hay Tạp Văn có thể khác nhau, song có thể dùng chung cho một bộ sách nhằm gom góp lại những bài viết ngắn in chung vào một cuốn, như cuốn sách đang nói này. Tôi thấy hai tiếng Tản Văn nghe êm tai hơn, nhẹ nhàng hơn. Do đó có thể chọn nhan đề là Tản Văn hay Văn Xuôi Toàn Tập, 1955-2018. Tản Văn cũng là văn chương, song không phải văn chương thuần khiết trong không gian thời gian tĩnh lặng, mà là văn chương và sự việc trong sinh hoạt hàng ngày, văn chương trên báo định kỳ, đó là văn chương thời sự. Riêng bộ sách này không coi thơ là chính, ngược lại văn xuôi mới là chính, mà tùy bút truyện ngắn truyện dài kịch nói đều dùng văn xuôi, cho nên kịch và truyện của tác giả cũng được sưu tập in cho trọn bộ những gì không phải là thơ vào bộ sách này, gọi là Viên Linh: Văn Xuôi Toàn Tập, 1955-2018.
Nhân giả dụ này, tác giả nghĩ rằng một cuốn sách như thế sẽ được thành hình, nội dung sẽ gồm khoảng 30 truyện gắn đã từng in trên các báo, khoảng 50 đoản văn cụ thể đã in trên các tờ Ngôn Luận, Văn Nghệ Tiền Phong, Gió Mới,… (1957-1959); Văn Nghệ (1958-61), Bách Khoa (1960-…), Tiểu Thuyết Thứ Năm, Phổ Thông (1959-…), Tiền Tuyến (1960-…), và một số báo ở hải ngoại sau 1975 như Đuốc Tuệ (1975), Văn Nghệ Tiền Phong (1975-63), Đất Mới (1976), Ngày Nay (197…),… (Viên Linh)