Vở tuồng ‘Hai Chiều Ly Biệt’ có phải của soạn giả Thu An?

Khoảng 1962-1963 đoàn Kim Chưởng khai trương vở hát “Hai Chiều Ly Biệt” của soạn giả Thu An. Tuồng quá ăn khách, khán giả đông nghẹt rạp suốt nhiều đêm, hát liên tục cả tháng tại một rạp ở Sài Gòn, mà vẫn có nhiều người muốn đi coi nữa.

Sau thời gian hát ở Thủ Đô Sài Gòn thành công rực rỡ, đoàn Kim Chưởng bắt đầu đi lưu diễn, và đi đến tỉnh nào cũng đông đảo khán giả đón coi “Hai Chiều Ly Biệt.” Cũng có nghĩa là hầu bao bà bầu Kim Chưởng khá nặng, mà soạn giả Thu An kiêm giám đốc kỹ thuật cũng đầy túi tiền.

Thế nhưng, có điều là vở tuồng “Hai Chiều Ly Biệt” có phải là của soạn giả Thu An hay là của ai? Khán giả coi hát ai cũng nói là tuồng của Thu An hay quá! Báo chí kịch trường cũng nói là tuồng của Thu An coi đáng giá.

Nhưng sự đời có những sự việc đã âm thầm diễn ra ngoài ý nghĩ của khán giả, của thiên hạ. Bởi vì nguồn gốc lai lịch vở tuồng ăn khách kia là cả một sự bí mật của thời bấy giờ, mà chẳng một ai dám đề cập đến, nếu không muốn lôi thôi cho bản thân mình.

Trước khi đề cập đến vấn đề, chúng tôi xin lướt sơ qua về hoạt động của đoàn Kim Chưởng, vì có liên quan. Người ta từng biết đoàn Kim Chưởng được mệnh danh “đệ nhứt anh hùng lưư diễn,” đó là do đoàn có một số tuồng hay, đi tới đâu cũng được khán giả chờ đón coi cho bằng được. Các tuồng hay của đoàn Kim Chưởng gồm có “Thuyền Ra Cửa Biển,” “Nắng Chiều Trên Sông Dịch,” “Cô Gái Sông Đà,” “Hai Chiều Ly Biệt”…

Đầu thập niên 1960 thời kỳ cải lương cực thịnh. Tờ báo Buổi Sáng do ông Trần Tấn Quốc làm chủ bút. Trang kịch trường tờ Buổi Sáng mở cuộc thi chấm giải tuồng hay nhứt, căn cứ vào phiếu bầu in trên tờ báo của khán giả khắp nơi điền tên gởi về. Kết quả tuồng “Thuyền Ra Cửa biển” của soạn giả Phong Anh chiếm giải nhứt (soạn giả Yên Lang thường khen ngợi văn phong của Phong Anh mượt mà, hoa mỹ khó có thầy tuồng nào sánh được).

Sau ngày tuồng chiếm giải thì “Thuyền Ra Cửa Biển” được diễn liên miên trên sân khấu Kim Chưởng, do vậy mà soạn giả Phong Anh kiếm khá tiền và được đoàn đãi ngộ, khuyến khích viết thêm tuồng mới.

Thế là Phong Anh nỗ lực ngày đêm viết thêm vở tuồng mới “Bên Bờ Đá Trắng” cũng thuộc loại hương xa. Bố cục tình tiết câu chuyện cùng bài ca đã xong trên bản thảo, nhưng chưa hoàn chỉnh lớp lang cho đúng với thời lượng 3 tiếng đồng hồ, và cũng chưa đem kiểm duyệt ở Bộ Thông Tin thì Phong Anh lại bỏ đi vào mật khu.

Khi soạn giả đã ở phía bên kia chiến tuyến rồi thì đương nhiên tuồng “Thuyền Ra Cửa Biển” không đoàn nào dám hát, bởi vì nếu hát thì sẽ bị rắc rối, bị điều tra vấn đề tiền bản quyền trả cho ai?

Tuồng không còn hát, gia đình Phong Anh lâm vào cảnh túng thiếu, nên vợ của Phong Anh đành bán đứt bản thảo soạn phẩm “Bên Bờ Đá Trắng” cho Thu An (dĩ nhiên là bán trong bí mật). Thu An sửa chữa lại đôi chút và đổi tên “Hai Chiều Ly Biệt” đề tên soạn giả Thu An rồi mang đi kiểm duyệt.

Như đã nói tuồng quá ăn khách, thu tiền bản quyền khá nhiều. Nghe nói Thu An cũng có gởi cho Phong Anh món tiền an ủi nào đó, chẳng biết có hay không, bởi vì việc này đâu ai dám nói ra.

Về phần Phong Anh thì năm 1962 ông vào mật khu, cũng hoạt động văn nghệ ở vùng biên giới Tây Ninh, Cambodia. Đến năm 1966 trong một trận giội bom B52, Phong Anh thiệt mạng cùng với ba người đồng đội nghệ sĩ là soạn giả Ngọc Cung, Triệu Vân, Phạm Trần.

Riêng về soạn giả Ngọc Cung thì cách đây không lâu trên trang báo này, tôi có đề cập trong bài viết “con chủ tiệm vàng cũng nhập cuộc ca hát với đờn ca ăn xin.” Đó là soạn giả Ngọc Cung, người biên soạn vở hát “Kiều Nguyệt Nga” chỉ trình diễn trong vùng kháng chiến. Mãi đến Tháng Năm, 1975, tuồng “Kiều Nguyệt Nga” mới được hát ở rạp Hưng Đạo, Sài Gòn.

Năm 1954 Ngọc Cung tập kết ra Bắc và về Nam hoạt động văn nghệ vùng biên giới. Ngọc Cung là con chủ tiệm vàng ở Cà Mau, theo lời người em gái của ông, bà Tập Kim Nguyễn, ở Santa Ana, California. (Ngành Mai)