Những bài thuốc trị khí huyết

Trong cơ thể có lục phủ và ngũ tạng. Tùy sự bất thường về khí huyết của tạng phủ mà gây ra bệnh, cho nên người thầy thuốc cần định bệnh thuộc về khí hay huyết mất quân bình, rồi sau đó mới chữa trị.

Thí dụ khi bị mất quân bình khí thì quy về tạng tì và phủ phế. Nếu tì vị hư hàn không tiêu hóa kiện toàn để tạo thức ăn cho cơ thể, làm da dẻ bạc nhược, tứ chi mệt mỏi, lười biếng hoạt động, im lìm, ít nói, biếng ăn. Mạch trầm, nhược thì nên dùng bài “Tứ Quân Tử Thang.”

-Hoa kỳ sâm 9 gram
-Bạch truật 9 gram
-Phục linh 9 gram
-Chích thảo 3 gram
-Sinh khương 3 lát
-Đại táo 3 trái

Ý nghĩa gia giảm: Nếu khí quá yếu thì hoa kỳ sâm vi quân. Nếu phân nhão thí phục linh vi quân. Nếu mạch quá nhược thì bạch truật vi quân.

Có thể dùng đảng sâm, cao ly sâm.

Những bài thuốc gia giảm từ “Tứ Quân” 

1-Ngũ Vị Di Công Tán

-Hoa kỳ sâm 9 gram
-Bạch truật sao 9 gram
-Phục linh 9 gram
-Chích thảo 3 gram
-Trần bì 1 gram
-Sinh khương 3 lát
-Đại táo 3 trái

Gia trần bì để kiện toàn tiêu hóa và thông khí, điều hòa khí trong tỳ vị.

2-Hương Sa Lục Quân

Từ bài “Tứ Quân Tử Thang” gia trần bì, bán hạ, mộc hương và sa nhân để trị ăn không tiêu, lạnh bụng và có đờm.

3-Lý Trung Thang

Tức bài “Tứ Quân” bỏ phục linh, gia thêm can khương để trị hàn lạnh và thêm nhục quế, hoắc phụ tử nếu quá lạnh vì khí quá suy.

4-Bài Lục Quân Tử

Tức bài “Tứ Quân” thêm trần bì, bán hạ và trúc lịch, nước gừng để chữa chứng bán thân bất toại bên phải (thuộc khí) bất toại vì đờm (trúc lịch là nước từ cây tre non vắt ra), nếu không có, có thể lấy đọt măng tre thay vào. Muốn lấy trúc lịch có ba cách:

a) Chặt một khúc tre non, lấy dao rạch hở hai lóng ở giữa, nạy ra bỏ vài lát gừng vào, đốt lửa cho tre chín, hai người cầm hai đầu vặn trái nhau cho tre chảy nước trúc lịch ra hứng lấy mà dùng.

b) Tre non đọt chi đuôi én, vít xuống, chặt đọt, đút đọt tre vào chai để qua đêm, nước từ cây tre chảy vào chai, có khi đầy chai. Đem nước đó nấu sôi với ít lát gừng, nhiều ít tùy đổ vào thuốc uống.

c) Lấy đọt măng sắc với thuốc như nói trên.

Trúc lịch chữa đàm rất hay, với bán hạ và trần bì trong bài “Tứ Quân Tử Thang” để chữa được bất toại vì đàm. Còn chữa về tai biến mạch máu não thì không có kết quả.

Đại khái gia giảm bài “Tứ Quân Tử” như vậy. Nên nhớ “Tứ Quân” thuộc về khí, thuộc về tì vị, cho nên gia giảm có nhiều cách, đặc biệt những vị gì thuộc khí, thuộc về tì vị đều dùng được như đinh hương, thảo quả, đại hồi, tiểu hồi, mộc hương… và khí bị hư hàn đều dùng quế bì hoặc phụ tử và can khương để thêm cho bài “Tứ Quân.” Nhiều khi ăn không tiêu hóa nếu là cơm hay bột mì thì gia mạch nha, nếu thịt mỡ thì thêm sơn tra.

Những người âm hư hoặc huyết hư và những người gầy yếu, lấy tay để vào bụng thấy động mạch chủ nhảy thì không dùng bài “Tứ Quân” vì triệu chứng đó là âm hư. Trẻ con gầy yếu cũng không nên dùng bài “Tứ Quân.”

5-Bài Bổ Trung Ích Khí

-Hoa kỳ sâm 6 gram
-Chích hoàng kỳ 9 gram
-Đương qui 4 gram
-Bạch truật sao 6 gram
-Thăng ma 3 gram
-Sài hồ 3 gram
-Trần bì sao 3 gram
-Sinh khương 3 lát
-Chích thảo 3 gram
-Đại táo 3 trái

Để chữa những người bị dương khí hạ hãm, mệt mỏi, làm việc hay thở hụt hơi vì thiếu khí, hay nặng ở hậu môn, đàn bà trụt thai, hay khi đẻ tử cung bị lòi ra ngoài. Những người lạnh, mạch trầm trì mà có lực, dùng bài “Bổ Trung Ích Khí” là hết lạnh.

“Bổ Trung Ích Khí” khác với “Tứ Quân Tử,” vì “Tứ Quân Tử” bổ tì vị, còn “Bổ Trung Ích Khí” thăng dương khí về trung châu và còn thông tam tiêu nữa. (Bác Sĩ Đặng Trần Hào)