Viễn Châu và bài ca vọng cổ ‘Chim Vịt Kêu Chiều’

Ở vùng sông nước miền Tây Nam Việt có loài chim vịt, có nơi còn gọi là vịt trời hay vịt nước, và nếu ai từng đi về vùng đồng bằng sông Cửu Long thì ít ra cũng một vài lần nhìn thấy qua loài chim này ở sông Cửa Đại, hoặc sông Hàm Luông, Cổ Chiên, Mỹ Thuận…

Hình dáng chim vịt giống như vịt nuôi nhưng nhỏ hơn, nhanh nhẹn hơn và đặc biệt là biết bay. Chim vịt sống từng đàn trên sông suốt ngày ăn cá, hoặc kiếm ăn ốc nhái, côn trùng ở bãi sình lầy ngập nước.

Buổi chiều trước khi trời tối, người ta thấy chim vịt bay từng bầy, từng bầy cất tiếng kêu buồn thảm, trước khi bay lủi vào ngủ ở lùm cây rậm rạp ven sông.

Chiều hoàng hôn vốn đã buồn, mà nghe tiếng chim vịt kêu ra rả lại càng buồn hơn. Do đó trong dân gian mới có câu chuyện đứa bé gái lên mười, mẹ mất sớm, bị dì ghẻ hành hạ, đánh đập, bắt đi chăn vịt (tương tợ như chuyện Phạm Công-Cúc Hoa). Một buổi chiều nọ đi chăn vịt bị lạc mất hai con, sợ bị đòn roi không dám về nhà, nằm lại ngoài đồng than thở rồi chết, hóa ra con chim vịt kêu mỗi khi hoàng hôn buông xuống.

Dựa theo truyền thuyết nói trên, năm 1960 soạn giả Viễn Châu viết thành bài ca vọng cổ, được hãng dĩa hát Việt Hải phát hành, và cuốn bài ca in ấn phổ biến cùng khắp các chợ làng quê.

Dân đờn ca tài tử rất thích học bài “Chim Vịt Kêu Chiều” bởi vì người thưởng thức chú tâm theo dõi tình tiết câu chuyện. Đây là bài ca vọng cổ có xen vào nhiều lớp kịch, do đó phải học thuộc lòng từ đầu đến cuối trước khi hát. Muốn cho linh hoạt, khán giả mộ điệu theo dõi thì khi ca phải có đủ ba người gồm hai nữ và một nam.

Dưới đây là bài vọng cổ “Chim Vịt Kêu Chiều” do Hương Lan, Mai Lan, Hữu Phước ca:

Nữ xướng ngôn viên (Lối)

Ai có nghe tiếng chim vịt kêu chiều miền thôn dã.
Tiếng chim buồn ra rả mỗi hoàng hôn.
Đó là tiếng kêu than tức tưởi một linh hồn.

(Kể chuyện) Chiều hôm ấy mặt trời gần chen lặn, người cha đợi mãi đứa con gái mới vừa 12 tuổi không thấy về nhà, ông mới ra ngoài ruộng tìm con. Ông thấy con ngồi tựa vào cội cây mà khóc. Ông mới hỏi con rằng:

(Nói): Trời gần tối rồi, sao con chưa về, việc gì con khóc?

Con (nói): Cha ôi bởi hai con vịt vừa đi lạc mất, con sợ lo nên không dám về nhà. Dì con chắc chẳng dung tha, đã mắng chửi còn hành hạ đánh đập.

Cha (nói): Con ôi ấy cũng bởi nhà ta vô phước, mẹ của con sớm vội ly trần. Để cho con hoại thể hành thân, mười hai tuổi phong trần và dạn mặt.

Ca Vọng Cổ

Con:

1-Cha ôi con không dám về đâu vì sợ lằn roi vọt bởi dì ghẻ con đâu thương xót đứa con khờ. Khi mẹ con thác đi thì tuổi con mới được là mười, cha đã đem về một bà kế phụ mà cha đã bảo rằng để coi sóc trước sau. Thì cũng kể từ ngày ấy con bị rầy la mắng chửi hành hạ, nhưng thương cha nên con cứ cắn răng, để lãnh chịu những điều cay đắng.

Cha (nói): Trời ôi, con tôi bị đày đọa như vậy mà tôi có hay biết gì đâu.

Con (ca):

2-Bầy vịt tơ mỗi ngày dì con giao cho con chăn giữ mà nay thì hai con nó đi lạc ở đâu rồi, con về đây chắc bị dì con đánh đập tơi bời, cha ôi thà là con chết ở giữa đồng hoang còn hơn để cho thân xác phũ phàng bởi tay người mẹ ghẻ. Con nhớ mẹ con đã nâng niu con từ tấm bé và âu yếm bảo rằng: Tôi vái trời sau ngày tôi nhắm mắt, không ai được vào nhà này để hành hạ con tôi.

Bà (nói): Ông đi đâu chừng này mới về? Ông có thương con ông quá, thì để nó ở nhà, đừng cho làm gì hết, rồi có con già này lo dưng cơm vùa nước cho. Chớ cái thứ chăn gà chăn vịt chết chóc gì mà một chút ông mỗi chạy đi kiếm, làm như đại sự lắm vậy.

Ông (nói): Tôi đi kiếm con Tần. Tội nghiệp nó làm mất hết hai con vịt kiếm hoài không thấy, bây giờ nó không dám về nhà.

Bà (nói): Về sao được mà về. Nhà này bây giờ là nhà của tôi chớ đâu phải của con gái mẹ nó hồi trước. Có ăn thì phải làm, làm không nên thân thì chết đi, đừng sống. Chớ ông muốn tôi nói sao? Tôi ăn nói vậy quen rồi. Ông nghe không được thì thôi.

Ông (nói): Bà ôi, bà không nhớ sau khi vợ tôi vừa bất hạnh, tôi với bà mới chấp nối nghĩa tào khang. Bà có bảo với tôi rằng, con của tôi bà quý thể ngọc vàng, nay sao bà vội buông lời mắng chửi.

Ca Vọng Cổ

3-Bà ôi mới mười hai tuổi con của tôi có làm gì nên mà bà nỡ đang tâm hành hạ nó cho đành. Tuy bà không có công dưỡng dục sanh thành, nhưng dầu sao con Tần nó cũng là con của tôi và là một đứa trẻ vẫn còn nhỏ dại, thế mà bà lại để cho nó rách rưới lang thang, hễ nói tới tên là bà chửi nát cả tổ tiên, làm không kịp thì roi da bà quất đại, cho đến một bữa cơm dư mà con của tôi cũng chẳng được no lòng.

Bà (nói): Chớ con ông nó hư quá, ông biểu tôi thương nó là thương chỗ nào? Không coi chừng để vịt đi mất rồi đi kiếm. Kiếm giống gì mà chừng nầy chưa về. Kiếm con gái mẹ nó.

Ông (ca):

4-Nó về đây sợ bà đánh đập nên đêm nay phải ngủ ở ven đồng, lớp đói lớp đau, lại thêm muỗi mòng hành hạ, bà ôi nó là thân con trẻ đâu có quen đều dãi nắng dầm mưa. Tôi thì mải lo cuốc mướn cày thuê việc nhà trông cậy có bà coi sóc, con đau bà cũng chẳng cho ăn, thử hỏi nó có tội tình chi mà bà đày cho đến đỗi, có phải chăng tại nó là con ghẻ nên bà mới ghét vơ rồi kiếm chuyện hành hà.

Tiếng vang

Hò… hơ… Gió lộng mưa rơi bầu trời vần vũ,
Đứa con đau khổ lịm giữa đồng hoang,
Làm cha có thấu cho không,
Để con đày đọa cõi lòng sao an.

Vong Cổ

Con (ca):

5-Hỡi ôi bụng đói chân run mưa phùng rơi lạnh buốt cha có biết chăng đêm nay con ngã gục ở ven đường. Gió đêm đông như cắt đoạn can trường. Nhìn ánh lửa từ mái nhà tranh chập chờn leo lét con biết đường về nó vẫn còn xa. Thôi thì trên lớp lá khô dưới tàn cây cổ thọ, con sẽ nằm đây chờ đến lúc mỏi mòn hơi thở để chờ khi vĩnh biệt dương trần.

6-Cha ôi tứ chi con đã rã rời từ ba ngày qua chịu đều đói khát, vũng nước bùn không làm đỡ con mệt nhọc, mấy đọt rau dừa không no dạ kẻ hàn vi, nằm vất vả dưới tàn cây, mắt con lờ đờ nhìn lên không gian một màu u ám, vài đốm sao thưa lập lòe trong đêm tối mà con tưởng đó là hồn của mẹ con từ âm cảnh đến rước con cho mẫu tử tương phùng. Cha ôi kiếp này đây trẻ thơ cam đành vắn số, con nguyện đầu thai một cánh chim trời, để trở về thăm viếng phụ thân.

Tiếng vang: (thơ)

Đứa trẻ từ từ nhắm mắt,
Hồn hóa ra chim vịt kêu chiều,
Khi hoàng hôn xuống cô liêu,
Tiếng chim thê thảm gợi nhiều nhớ thương.

***

Ông (nói): Trời ôi, con tôi đã chết. Nó chết vì người mẹ ghẻ vô cùng ác nghiệt, làm việc tối ngày mà còn chẳng đặng no. Nó chết đi đã yên mả yên mồ, tôi còn sống để mang điều ân hận. Nhưng ba hôm nay sao bỗng có một con chim lạ từ đâu bay đến, đậu trước nhà cất giọng thảm thê. Hay là hồn của con tôi từ âm cảnh trở về, hót chim nọ để tiện bề thăm viếng.

Ca Vọng Cổ

19-Chim ôi phải mi là hồn con ta trở về dương thế để cùng nhau kể lể chuyện tâm tình. Con ôi con thác đi thì ngàn năm vắng dạng xa hình, lòng cha cũng bao phen dày vò chua xót bởi chẳng giữ theo lời trăng trối của mẹ con, nhưng cha biết làm sao khi cha đã chọn lầm một người đàn bà ác độc mà muôn đời còn lưu lại cái câu: Mẹ gà con vịt chắc chịu, mấy đời mẹ ghẻ thương yêu con chồng.

20-Chiều nay cha ngồi một mình trước ngõ, nhìn sương trắng chập chùng bao phủ khắp làng quê, rượu đã lưng bầu sao lòng già vẫn thấy tái tê, có phải chăng cảnh chia ly tử biệt làm cho xót xa tình phụ tử, mỗi buổi hoàng hôn cha ngồi ủ rũ lắng tại nghe chim vịt kêu chiều.

Tôi nhớ tôi thương, tôi hình dung lại đứa con yêu dấu, con tôi nay đã thác rồi, tôi cam sống với cuộc đời quạnh hiu. (Ngành Mai)

Đờn ca tài tử sinh hoạt trở lại ngày 19 Tháng Tư

Đờn ca tài tử hải ngoại sẽ họp mặt sinh hoạt trở lại vào Thứ Sáu, 19 Tháng Tư, 2019, lúc 6 giờ chiều tại phòng sinh hoạt nhật báo Người Việt, 14771 Moran St., Westminster, CA 92683.

Ban tổ chức xin thông báo với tất cả giai nhân tài tử từng tham gia sinh hoạt thời gian qua, cũng như người tài tử ở các tiểu bang Hoa Kỳ về Nam California đến tham dự. Đồng thời cũng mời bà con mộ điệu. Vào cửa miễn phí.

Theo truyền thống tài tử thì những ai có đờn cổ nhạc bất cứ loại gì thì cứ mang đến để cùng hòa điệu tiếng tơ. Và những người biết ca cổ nhạc dù ít, ban tổ chức cũng mời lên ca chứ không phân biệt gì cả.

Mọi chi tiết xin liên lạc ban tổ chức: Ngành Mai (714) 360-6711, nhạc sĩ Quang Khải (619) 807-3790.