Họa sĩ Khánh Trường nói về bộ ‘44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại’

Cùng lúc tập thể tị nạn của người Việt khắp thế giới nói chung, Hoa Kỳ nói riêng, tưởng niệm Tháng Tư Đen lần thứ 44, là sự xuất hiện của bộ sách “44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-2019)” do ba tác giả Khánh Trường, Nguyễn Vy Khanh và Luân Hoán thực hiện.

Bộ sách gồm bảy cuốn khổ lớn, bìa cứng, mỗi cuốn dày trên dưới 700 trang, tổng cộng 4,900 trang, được dư luận ghi nhận là công phu, đồ sộ nhất của sinh hoạt văn học hải ngoại trên 40 năm qua. Chúng tôi mở cuộc phỏng vấn trực tiếp ba tác giả này, hầu gửi đến bạn đọc cái nhìn sát thực với ít nhiều trân trọng dành cho công trình đó. 

*Du Tử Lê: Dường như ông và hai người bạn đồng tâm huyết là Nguyễn Vy Khanh và Luân Hoán,  muốn đánh dấu 44 năm tị nạn của người Việt ở hải ngoại bằng bộ sách đồ sộ bảy cuốn khổ lớn, bìa cứng?

-KhánhTrường: Vâng. Đúng vậy.

*Du Tử Lê: Ông hay ai là người đầu tiên đưa ra ý kiến phải gọi là rất “hoành tráng” này?

-KhánhTrường: Tôi. Một lần tái khám địch kỳ, bác sĩ khuyên tôi tìm việc gì đó làm, một hình thức vật lý trị liệu, nếu không muốn rơi sâu vào trầm cảm, và đáng sợ hơn, sẽ vướng phải bệnh mất trí nhớ mà đa số người già thường mắc.

Làm gì nhỉ? Nghề chính của tôi là vẽ. Nhưng do tai biến đột quỵ, phải ngồi xe lăn, tay vụng về, chỉ sử dụng được khoảng 30%. Cũng có nghĩa tôi không còn vẽ được chi tiết. Nói rõ hơn, tôi không vẽ được nữa loại tranh có hình thể. Vì thế tôi chuyển qua trừu tượng. Tranh trừu tượng nghiêng về biểu cảm, qua màu sắc, bố cục, không đòi hỏi sự chính xác, những đường cọ sai trật có khi lại hay. Sau ngày bị bệnh cho đến hôm nay tôi đã có bốn cuộc triển lãm với trường phái này.

Nhưng càng ngày tay tôi càng vụng về, cầm nắm rất chật vật, điển hình, ăn cơm, tôi không cầm đũa được, phải dùng muỗng. Trước đây khoảng năm năm, tuy vụng về nhưng tôi vẫn sử dụng được cọ sơn, nay gần như vô phương. Một họa sĩ không thể vẽ, có lẽ không có nỗi buồn và tuyệt vọng nào lớn hơn. Triệu chứng trầm cảm có nguy cơ ló dạng.

Theo lời khuyên của bác sĩ, tôi mở Facebook để có cớ bận rộn. Và rồi không biết từ bao giờ tôi lại bị cuốn vào vòng xoáy chữ nghĩa. Trên Facebook, tôi “gặp” nhà thơ Hoàng Hưng, trong nhóm chủ trương Văn Việt Online. Anh muốn đăng lại trên trang này những tác giả hải ngoại, tài liệu lấy từ bộ “20 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-1995)” do tôi đồng thực hiện với Cao Xuân Huy, Trương Đình Luận 20 năm trước.

Hoàng Hưng nhờ tôi tìm người scan lại bộ sách. Từ đó tôi nảy sinh ý định sẽ thực hiện bộ mới “44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-2019),” dựa trên bộ cũ. Cập nhật những tác giả đã có, đồng thời bổ sung những tác giả mới.

Nhưng do bệnh tật (từ ngày bị đột quỵ, ngót 20 năm gần như tôi xa lìa hẳn thế giới văn nghệ, cắt đứt mọi quan hệ và mù mịt những diễn biến đã xảy ra trong một thời gian dài, hai thập niên), một phần nữa, do khả năng hữu hạn về nội lực, chắc chắn một mình tôi không làm nổi. Phải mời thêm vài người cùng thực hiện.

Mời ai? Tôi nghĩ ngay đến Nguyễn Vy Khanh, một nhà phê bình văn học, và cũng là cựu quản thủ thư viện. Do nghề nghiệp (tay phải và trái), anh Nguyễn Vy Khanh hẳn không xa lạ gì với văn học Việt Nam hải ngoại. Người thứ hai, nhà thơ Luân Hoán, chủ nhân website Vuông Chiếu. Dễ chừng trên 15 năm nay, hầu hết mọi tác giả hải ngoại đều có mặt trong Vuông Chiếu. Với nguồn tư liệu phong phú từ Vuông Chiếu.

Với óc làm việc khoa học, quy củ và nguồn tư liệu dồi dào của một cựu quản thủ thư viện. Hai vị khách mời này quá lý tưởng. Cả hai vui vẻ nhận lời, chúng tôi bắt tay thực hiện bộ sách. Đầu tiên, tôi nhờ nhà thơ Thành Tôn, anh Nguyễn Vũ (một người rất giỏi về computer) scan nốt bộ “20 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-1995)” đã scan một phần theo yêu cầu của Hoàng Hưng,

Sau đó tôi lại nhờ Kỹ Sư Tạ Quốc Quang (em ruột nhà văn Song Thao) chuyển bản scan từ pdf sang word. Công việc khá cực nhọc. Tạ Quốc Quang đã suốt ba tháng ròng rã đọc, sửa, đánh máy lại những sai trật, thiếu sót (rất nhiều), do phải scan từ bộ sách in đã lâu, chữ nhỏ, nhòe, giấy mỏng. Cuối cùng cũng xong.

Tôi chuyển đến Nguyễn Vy Khanh, Luân Hoán mỗi vị một bản, làm nền. Chúng tôi email, gọi điện thoại cho các văn thi hữu đã góp mặt trong bộ 20 năm… yêu cầu họ cập nhật. Những vị đã chết hoặc không tìm ra địa chỉ (emal hay nơi cư trú), nếu có được tư liệu mới, chúng tôi tự động cập nhật, bằng không đành giữ nguyên như trong bộ cũ.

Song song, chúng tôi mời thêm những khuôn mặt mới hoặc lấy từ website Vuông Chiếu, Thư Ấn Quán của nhà văn Trần Hoài Thư. Hai nơi này luôn có nguồn tư liệu vô cùng phong phú, từ tiểu sử, hình ảnh đến những sáng tác tiêu biểu.

*Du Tử Lê: Tôi nhớ cách đây hơn 20 năm, chính ông cũng là người vận động, thực hiện bộ sách “20 Năm Văn Học Nghệ Thuật Việt Hại Ngoại” cùng một số bằng hữu khác. Và hôm nay là tuyển tập “44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-2019).” Câu hỏi được đặt ra là: Phải chăng ông luôn thích làm những việc tạm gọi là “cực kỳ khó khăn,” khi mà tình trạng sức khỏe của ông thực sự không cho phép?

-Khánh Trường: Không phải tôi muốn làm những việc “cực kỳ khó khăn” như anh nói đâu. Tất cả hình như bắt nguồn từ những cơ duyên.

Hai mươi năm trước tôi làm tờ Hợp Lưu, nhờ vậy tôi có dịp tiếp xúc khá nhiều anh chị em cầm bút hải ngoại. Ông Trương Đình Nho, giám đốc nhà xuất bản Đại Nam, gợi ý: “Khánh Trường quen biết nhiều giới văn nghệ, nên chăng thực hiện một bộ sách đánh dấu 20 năm văn học Việt Nam hải ngoại? Tôi in cho.”

Hai mươi năm trước việc in ấn còn khó khăn và tốn kém. Giám đốc một nhà xuất bản lớn nhất hải ngoại đã nói thế, còn gì bằng. Tôi bàn với nhà văn Cao Xuân Huy. Phân công: tôi chịu trách nhiệm soạn thảo nội dung, mời các văn thi hữu tham gia. Cao Xuân Huy đánh máy. Trương Đình Luận (em ruột Trương Đình Nho) đọc, sửa lỗi chính tả.

Ngoài phần văn học, bộ sách có thêm mảng tranh tượng của gần 100 họa sĩ, điêu khắc gia hải ngoại, in màu tiêu chuẩn cao. Bộ sách gồm hai cuốn, tổng cộng gần 2,000 trang, khổ lớn, bìa cứng. Ông Trương Đình Nho khá hào phóng, bộ sách được in ở Hồng Kông tốn $20,000, chưa kể $10,000 tiền nhuận bút cho tôi và Cao Xuân Huy.

Nay, bộ “44 Năm Văn Học Việt Nam Hải Ngoại (1975-2019)” hình thành và hoàn tất vẫn từ một cơ duyên không định trước.

Nguyên nhân thứ 1: Do yêu cầu của nhà thơ Hoàng Hưng muốn giới thiệu mảng văn học Việt Nam hải ngoại trên Văn Việt Online, do anh và vài văn hữu chủ trương, lấy bộ 20 năm làm chủ đạo. Sẵn trớn tôi nhờ scan lại toàn phần bộ sách và đổi từ dạng pdf sang word để có thể thêm bớt, cập nhật nếu tái bản.

Nguyên nhân thứ 2: Bác sĩ khuyên tôi chống trầm cảm và bệnh mất trí nhớ bằng phương pháp vật lý trị liệu, cho cả thể xác lẫn tinh thần: Tìm một công việc nào đó thật bận rộn để trí óc không chạy rông, suy nghĩ tiêu cực. Tôi nghĩ, thay vì tái bản bộ 20 năm sao không thực hiện bộ mới, đánh dấu 44 năm, kể từ 1975? Đã có bộ 20 năm làm nền, việc thực hiện bộ 44 năm ắt không khó.

Và mọi việc cứ thế, tuần tự nhi tiến. (Du Tử Lê)