Hiếu Chân/Người Việt
Chủ Tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ đến Moscow gặp Tổng Thống Nga Vladimir Putin vào tuần tới để bàn về triển vọng phục hồi hòa bình cho cuộc chiến ở Ukraine. Ông Tập dự kiến sau đó sẽ có cuộc điện đàm với Tổng Thống Ukraine Volodymyr Zelensky dù kế hoạch điện đàm chưa được Kyiv và Bắc Kinh xác nhận.
Cuối tháng trước Bắc Kinh đưa ra kế hoạch hòa bình Ukraine 12 điểm. Những động tác ngoại giao dồn dập như vậy cho thấy Trung Quốc đang nỗ lực sắm vai nhà trung gian hòa giải cho cuộc xung đột Ukraine sau khi đã môi giới để Arabia Saudi và Iran nối lại quan hệ ngoại giao sau nhiều năm thù địch. Liệu Trung Quốc có thành công hay không hay đây chỉ là một chiến dịch đánh bóng hình ảnh của Bắc Kinh?
Nhiều người thắc mắc, tại sao ông Tập phá bỏ nguyên tắc đối ngoại xưa nay của Trung Quốc là không can thiệp vào xung đột của các quốc gia khác, nhất là một nơi xa xôi như Ukraine? Có lẽ sau vụ dàn xếp thành công ở Trung Đông, Bắc Kinh cho rằng đã đến lúc Trung Quốc thể hiện hình ảnh một cường quốc có trách nhiệm của cộng đồng quốc tế, và ông Tập cũng muốn được nhìn nhận như một chính khách toàn cầu, có tầm ảnh hưởng không thua kém các nhà lãnh đạo Mỹ. Nỗ lực làm trung gian hòa giải Nga-Ukraine là một hành động ít tốn kém mà nếu thành công sẽ mang lại lợi ích lớn cho Trung Quốc cho dù khó có thể tạo được đột phá trong hoàn cảnh hiện nay.
Một yếu tố khác là Bắc Kinh đang rất muốn thể hiện vai trò lãnh đạo một trật tự thế giới mới thay cho cái trật tự mà Hoa Kỳ đang cầm chịch, nhằm chống lại cái mà ông Tập cho là chính sách của Washington “bao vây, kiềm chế và đàn áp Trung Quốc.”
Như để dọn đường cho các cuộc hội đàm của ông Tập, hôm Thứ Năm, Ngoại Trưởng Tần Cương của Trung Quốc đã có cuộc điện đàm hiếm hoi với người đồng cấp Ukraine là Ngoại Trưởng Dmytro Kuleba, trong đó ông Tần bày tỏ mối lo ngại của Bắc Kinh rằng cuộc kháng chiến chống Nga có thể vượt ra ngoài tầm kiểm soát và kêu gọi Ukraine đàm phán một giải pháp chính trị với Moscow.
Đáp lại lời kêu gọi của ông Tần, ông Kuleba nhấn mạnh tầm quan trọng của “Công Thức Hòa Bình” (Peace Formula) của Tổng Thống Zelensky nhằm chấm dứt cuộc xung đột. Công thức của ông Zelensky bao gồm việc khôi phục toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, rút toàn bộ quân Nga, chấm dứt mọi hành động thù địch và thành lập một tòa án đặc biệt để xét xử tội ác chiến tranh của Nga. Công thức 10 điểm của ông Zelensky khác xa kế hoạch 12 điểm của Trung Quốc, trong đó mặc dù Bắc Kinh đề cao nguyên tắc tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ của tất cả các nước nhưng lại không phản đối cuộc xâm lược của Nga và không đòi hỏi Moscow phải rút quân khỏi các vùng đất chiếm đóng bất hợp pháp.
Xem ra cho đến nay, Bắc Kinh vẫn chưa hóa giải được những mâu thuẫn nhau trong chính sách của họ đối với cuộc xung đột Nga-Ukraine. Ngoại Trưởng Tần nói với ông Kuleba rằng Bắc Kinh “luôn duy trì lập trường khách quan và công bằng về vấn đề Ukraine” trong khi ai cũng biết Trung Quốc luôn đứng về phía Moscow, có mối quan hệ hợp tác “không giới hạn” với Nga, từ chối lên án cuộc xâm lược của Nga, phản đối các biện pháp của Phương Tây trừng phạt Nga.
***
Dù có mâu thuẫn trong quan điểm và chính sách ngoại giao, Trung Quốc vẫn là nước có ảnh hưởng lớn tới cả Nga và Ukraine.
Cho đến nay, Moscow ngày càng lún sâu vào gọng kềm của Bắc Kinh và trở thành một “đàn em” trong quan hệ song phương. Trung Quốc không chỉ mua nhiều dầu khí, giúp Nga có ngân sách để tài trợ cuộc chiến, không chỉ cung cấp hàng hóa tiêu dùng và công nghệ giúp Nga ứng phó với các biện pháp cấm vận của Phương Tây mà, theo nguồn tin tình báo Hoa Kỳ, Bắc Kinh đang cân nhắc cung cấp đạn dược, vũ khí sát thương nhằm giúp quân đội Nga đảo ngược tình trạng bế tắc hiện nay ở chiến trường Ukraine.
Chuyến viếng thăm “cấp nhà nước” của ông Tập đến Moscow, dự từ 20 đến 22 Tháng Ba, chỉ vài ngày sau khi Tòa Án Hình Sự Quốc Tế (ICC) phát lệnh bắt ông Putin vì cáo buộc tội ác chiến tranh ở Ukraine cũng là cơ hội để Nga chứng tỏ với thế giới rằng nước Nga không hoàn toàn bị cô lập. Hơn thế nữa nó còn cho thấy, tình đoàn kết Nga và Trung Quốc, càng bị thế giới bên ngoài phản đối, thì càng bền chặt. Với một “đàn anh” vô cùng cần thiết như vậy, có thể Nga sẽ nhân nhượng và nghe theo đề nghị của Trung Quốc ở một số điểm nào đó.
Trung Quốc-Ukraine có quan hệ tốt trước chiến tranh. Dù Bắc Kinh ủng hộ Nga trong cuộc xâm lược, Kyiv vẫn giữ một thái độ kiềm chế, không công khai lên án Bắc Kinh. Tổng Thống Zelensky nhiều lần nói ông sẵn sàng đối thoại trực tiếp với Chủ Tịch Tập Cận Bình để giúp ông Tập hiểu đúng vấn đề Ukraine và có lựa chọn phù hợp. Trong khi Hoa Kỳ và Châu Âu hoài nghi thiện chí của Bắc Kinh khi đưa ra kế hoạch hòa bình Ukraine 12 điểm cuối tháng trước thì Kyiv phản ứng khá dè dặt, hứa sẽ xem xét cẩn thận. Ông Zelensky thậm chí còn cử phu nhân của ông, bà Olena Zelenska, trao tận tay phái đoàn Trung Quốc tại Diễn Đàn Kinh Tế Thế Giới Davos ở Thụy Sĩ hồi Tháng Giêng một lá thư của ông đề nghị gặp gỡ nhà lãnh đạo Trung Quốc.
Ukraine biết Bắc Kinh có ảnh hưởng lớn với ông Putin, và nếu không tận dụng được ảnh hưởng đó theo hướng có lợi cho sự nghiệp kháng chiến thì cũng không nên gây sự đối đầu không cần thiết. Nếu Bắc Kinh cung cấp vũ khí sát thương cho Nga như cảnh báo của Hoa Kỳ thì đó là điều vô cùng tồi tệ cho Ukraine, thậm chí có thể làm đảo ngược tình thế chiến trường hiện đang có lợi cho Kyiv. Hơn thế nữa, Trung Quốc chắc chắn sẽ cần thiết cho công cuộc tái thiết đất nước Ukraine sau này.
Quan điểm của ông Zelensky muốn đối thoại với Trung Quốc được các nhà lãnh đạo Mỹ tán thành. Washington nhiều lần thúc đẩy Kyiv nên nói chuyện với các nhà lãnh đạo Bắc Kinh để tìm sự ủng hộ cho cuộc kháng chiến. Nhưng từ đầu cuộc chiến tới nay ông Tập và ông Zelensky chưa nói với nhau lời nào, dù ông Tập đã bốn lần trao đổi ý kiến với ông Putin trong năm qua.
Nếu sắp tới ông Tập và ông Zelensky mở cuộc điện đàm như thông tin của truyền thông Mỹ, nếu ông Tập thuyết phục được cả hai nhà lãnh đạo Nga và Ukraine mỗi bên nhượng bộ vài điểm nào đó để có thể mở lại các cuộc đàm phán song phương thì triển vọng chấm dứt cuộc chiến đẫm máu ở Ukraine là có thể. Có điều, khó mà hy vọng Ukraine chấp nhận “đổi đất lấy hòa bình” sau khi họ đã đổ nhiều xương máu để bảo vệ đất nước.
***
Mà Bắc Kinh có thật tâm mong muốn hòa bình, muốn chấm dứt cuộc chiến Nga-Ukraine trong công bằng và hợp lý hay không? Thật khó tin vào thiện chí của những người Cộng Sản Trung Quốc.
Cho tới nay, Bắc Kinh vẫn một mực đổ lỗi cho Hoa Kỳ, NATO kích động và duy trì cuộc chiến, trái với đề nghị hòa bình của ông Putin. Tại một cuộc họp báo ngày 7 Tháng Ba, Ngoại Trưởng Tần Cương nói bóng gió rằng Hoa Kỳ đang phá hoại các nỗ lực vì hòa bình ở Ukraine để kéo dài cuộc xung đột vì lợi ích của chính Washington.
“Dường như có một bàn tay vô hình đang thúc đẩy kéo dài và leo thang xung đột và sử dụng cuộc khủng hoảng Ukraine để phục vụ một chương trình nghị sự địa chính trị nhất định,” ông Tần nói.
Ngay sau đó, ông Dmitry Peskov, phát ngôn viên của Điện Kremlin, bổ sung rằng không phải “bàn tay vô hình” mà là “bàn tay của Washington” cung cấp vũ khí và viện trợ để kéo dài cuộc chiến Ukraine chống Nga tới người cuối cùng.
Thực tế, cuộc chiến tranh mang lại vô số lợi ích cho Trung Quốc. Bắc Kinh hưởng lợi từ nguồn dầu khí giá rẻ của Moscow, buộc Nga phụ thuộc ngày càng sâu vào Trung Quốc và tạo điều kiện để Trung Quốc chia rẽ Mỹ với các đồng minh Châu Âu. Quan trọng hơn, cuộc chiến Nga-Ukraine kéo dài đã hút phần lớn nguồn lực của Mỹ, làm giảm sự tập trung của Washington vào khu vực Châu Á-Thái Bình Dương, nơi Trung Quốc đang cố mở rộng ảnh hưởng và thách thức cái trật tự thế giới do Hoa Kỳ lãnh đạo.
Trong thâm tâm có thể ông Tập muốn cuộc chiến kéo dài để làm suy yếu cả Nga, Mỹ và NATO nhưng bề ngoài Trung Quốc lại thể hiện vai trò nhà trung gian hòa giải, người kiến tạo hòa bình. Cần để ý tới tính chất trái ngược giữa lời nói và việc làm của Bắc Kinh thì mới hiểu động cơ đằng sau những lời đường mật của Trung Quốc. [đ.d.]