SÀI GÒN, Việt Nam (NV) – Ai từng sống trong Chợ Lớn hẳn khó quên hình ảnh bà con người Hoa bán hàng rong, họ tay xách một cái sô bằng nhôm bóng loáng, loại có để lò lửa than bên dưới sô để món ăn bên trên luôn được hâm nóng. Thứ lò di động này có thể bán nhiều món ăn rong như phá lấu heo, phá lấu bò, cháo thập cẩm… nhưng món phổ biến là món khổ qua, cà, ớt.
Theo nhiều người Hoa có tuổi thì món khổ qua, cà, ớt ban đầu chỉ là món ăn chơi khoái khẩu của trẻ con và người nghèo. Theo họ, trước biến cố năm 1975, trong thực đơn nhà hàng hay tiệm nước điểm tâm sáng của vùng Chợ Lớn không có bán món này bởi nó quá bình dân.
Thật vậy, vào cái thời con cá thác lác hay cá thu rẻ và nhiều nên người Hoa sử dụng thành món chả cá để nhét vào ruột các loại củ, quả. Chả cá là món ăn khoái khẩu trên mâm cơm bình dân của cả người Việt lẫn người Hoa, nhưng khi chế biến thì mùi vị chả cá của người Hoa có dầu mè, tàu xì hay sang hơn thêm dầu hào khác hẳn với cách nấu đơn giản của người Việt.
Sài Gòn trước năm 1975 là thủ đô của nước VNCH. Dù ngày nay nhiều người quên mất một Sài Gòn từng là thủ đô, nhưng vẫn còn đó một cái chợ có tên Thủ Đô, thuộc vùng Chợ Lớn, quận 5. Chợ Thủ Đô nằm ngay phiá sau rạp hát Thủ Đô, ngày nay chợ có thêm một tên khác là chợ Phùng Hưng. Đây là điểm họp chợ ngay trên mặt đường, chung quanh là cộng đồng người Hoa có mức sống khá giả. Chúng tôi kể về ngôi chợ này vì món khổ qua, cà, ớt và vài món ăn khác đậm chất ẩm thực Trung Hoa dành cho khách bình dân khoái ăn rong vẫn còn bày bán hàng ngày ở chợ này.
Mỗi ngày sau 4 giờ chiều là các điểm bán hàng rong ở chợ Thủ Đô dọn ra để bán tới gần nửa đêm. Các món như hủ tiếu bò viên, bột chiên, há cảo, xí mại, bánh đúc, xôi mặn, các loại chè… chế biến đúng vị người Hoa là đặc trưng của chợ. Lúc chúng tôi đến dù trời còn nắng chiều nhưng cái xe đẩy bán món khổ qua, cà, ớt đã có đông người đứng chờ mua.
Chúng tôi nhớ cái món ăn chơi này thường bày trước các cổng trường, công viên… để dụ con nít, người bán chỉ đưa ra cái que tre xiên qua trái ớt hay miếng khổ qua rồi đưa cho đứa trẻ, nếu đứa trẻ muốn thêm gia vị tương đen, tương đỏ thì người bán quẹt cho chút xíu. Nhưng nhiều khi cái que xiên trớt quớt, đám con nít chưa kịp đưa miếng khổ qua, miếng cà… vô họng đã rớt xuống đất, tiếc món ngon thì len lén lượm lên ăn.
Ngày nay người bán dùng cái kẹp gắp bỏ vô dĩa cho khách ăn tại chỗ, còn mua về thì cho vô hộp xốp. Cái điểm bán khổ qua, cà, ớt ở chợ Thủ Đô rất hào phóng khi cho nhiều nước sốt ăn kèm, khác với ngày trước, ăn món này đám con nít xin chấm thêm chút nước xốt mấy ông ba-tàu lắc đầu hổng cho.
Thật ra món này ngày nay không còn hấp dẫn đám con nít như trước đây nữa, vì chúng đã được các tập đoàn thức ăn nhanh nước ngoài chiếm đoạt khẩu vị bằng món ngon Tây hơn như gà rán, pizza… Ngay cả so với các món tầm thường có xuất xứ từ Nhật, Hàn, được người Việt học làm rồi đem ra phố bán rong như bạch tuộc nướng, thịt gà xiên que… thì món khổ qua, cà, ớt cũng khó bề đương cự để giành lại khẩu vị khách ăn hàng.
Khách còn khoái khẩu món khổ qua, cà, ớt ngày nay đa phần là người lớn tuổi còn thương nhớ Chợ Lớn xưa, một mối khách hàng khác thường xuyên hơn chính là các tay bọm nhậu trong các xóm lao động khắp Chợ Lớn. Ở chợ Thủ Đô, chưa tới 15 phút mà đã có năm, sáu tay nhậu đến mua món khổ qua, cà, ớt đem về xóm hẻm làm mồi nhậu lai rai.
Chúng tôi đem món khổ qua, cà, ớt ở chợ Thủ Đô đến mời các bạn trẻ trong một buổi tiệc; các bạn trẻ này thuộc thế hệ sinh vào thập niên 1980, 1990, ở Sài Gòn, đang cư ngụ ở quận 7, Bình Thạnh, Gò Vấp… và tất cả đều nói là lần đầu họ biết món này dù chính họ tự nhận là dân sành món ngon đường phố Sài Gòn-Chợ Lớn. Khi hỏi họ, ăn khổ qua, cà ớt thấy sao? Tất cả đều không dùng từ ngon mà chỉ cho đây là món lạ miệng.
Khẩu vị của giới trẻ ngày nay gần như sắp cắt đứt với các món ăn rong truyền thống. Chúng tôi chỉ biết nói với họ rằng: Người Sài Gòn trước đây cuối tuần thường đưa gia đình, bạn bè đi ăn ở Chợ Lớn, các món tiêu biểu hàng đầu ở nhà hàng là vị quay bắc kinh, súp bóng cá, gà tiềm thuốc bắc… thì món khổ qua, cà, ớt là một trong vài món tiêu biểu của văn hóa ẩm thực đường phố Chợ Lớn- Sài Gòn. (Trần Tiến Dũng)