Đông y chữa khô đỏ mắt

Bác Sĩ Đặng Trần Hào

Theo y khoa Đông phương, “Gan khai khiếu tại mục.” Bất cứ sự mất quân bình nào của gan đều ảnh hưởng tới mắt, chẳng hạn gan hỏa vượng sinh ra mắt đỏ, mờ và khô.

Gan là một trong năm tạng rất quan trọng và có những đặc tính: thuộc hành mộc, liên quan tới gân, giận dữ, khí sinh phát của mùa Xuân, thuộc phong, thích chua.

Gan chủ về sơ tiết, điều hòa dương khí của toàn thân. Khí của gan thường can trường, cấp bức, thích vươn chơi thoải mái, và ghét gò bó, uất trệ.

Nếu gan khí hữu dư làm cho con người hay sợ sệt, kinh khiếp. Nếu gan khí sơ tiết quá độ sẽ xuất hiện chứng đau mắt, choáng váng, mắt đỏ, chảy nước mắt. Gan khí uất ức, không sơ tiết được thành bệnh gan khí uất kết như chứng tức ngực, nghẹt thở rất khó chịu, tưởng bị tim hành phải đi cấp cứu bệnh viện, đau một hay cả hai bên giang sườn.

Tinh hoa của gan hiện ra ở móng tay, móng chân. Nếu gan bị bệnh trầm trọng có thể làm móng tay đen lại. Gân bám vào xương, gân phần nhiều có liên hệ với gan.

Thí dụ, người già động tác chậm chạp, vận động không nhanh nhẹn vì gan không dinh dưỡng đủ cho gân, gây ra co, dãn, duỗi của gân không đàn hồi bình thường, không những vậy còn làm cứng lại mà xuất hiện chứng co giật cấp tính hay vọp bẻ phần nhiều liên hệ tới gan.

Phần lớn khi gan mất quân bình liên quan tới khí không thông, gây ra gan hỏa vượng. Muốn gan hoạt động tốt cần phải ẩm thấp, nếu gan nóng, mất đi sự ẩm thấp cần thiết sẽ giảm thiểu chức năng điều hòa dương khí và gan có khuynh hướng tạo ra những tình trạng ngoài tầm kiểm soát như giận dữ bất thường, đi nghịch khí đưa lên phần trên đầu, mặt và nhất là gan khai khiếu tại mục, cho nên khi gan hỏa bốc lên phần trên làm ảnh hưởng mắt bị khô đỏ.

Ngoài ra gan còn là một trong những tạng có nhiệm vụ thanh lọc để bảo vệ sức khỏe của con người. Nhiệm vụ chính của gan là tẩy độc.

Gan là một tạng rất quan trọng mà chúng ta có thể qua đời nếu gan ngưng hoạt động trong một vài tiếng.

Thường người ta không để ý đến lá gan nhiều, bởi vì lá gan không trực tiếp nối với dây thần kinh. Vào lúc mà chúng ta cảm thấy có điều gì không ổn định với tạng này, thì hầu như lúc đó gan đã bị hủy hoại tới 75%. Lúc sự hư hại đã xuyên qua lớp ngoài của lá gan và chạm tới những dây thần kinh, thì cảm giác đau đớn mới nhận được. Đó là những triệu chứng báo động như viêm gan, xơ gan và ung thư gan.

Khô đỏ mắt do gan hỏa thượng nghịch

Mắt khô đỏ, nhức đầu một bên như búa bổ, dễ giận, bồn chồn, đắng miệng, nước tiểu ít và đậm, táo bón, tức hai bên giang sườn, đầy hơi, xốn xang bao tử, nhưng ăn không được nhiều. Lưỡi đỏ và rêu lưỡi vàng, mạch huyền.

Bài thuốc “Long Đởm Tả Can Thang:”
-Long đởm thảo 6 gram
-Hoàng cầm 9 gram
-Chi tử 6 gram
-Trạch tả 9 gram
-Xa tiền tử 9 gram
-Mộc thông 6 gram
-Sanh địa 12 gram
-Sài hồ 9 gram
-Đương qui 9 gram
-Cam thảo 3 gram

Nhiệm vụ các vị thuốc:
-Long đởm thảo: Thanh nhiệt gan và mật.
-Sài hồ: Giảm nhiệt kết trong gan và mật.
-Mộc thông, trạch tả, xa tiền tử: Lợi tiểu và tiêu viêm trong bàng quang.
-Sanh địa, đương quy: Bổ máu, giảm đau, tăng ẩm ướt.
-Chi tử, hoàng cầm, long đởm thảo: Tiêu độc và viêm.
-Cam thảo: Phối hợp các vị làm việc nhịp nhàng.

Khô mắt do gan dương vượng và gan âm suy

Trường hợp này gây ra do hai nguyên nhân là gan khí vương, đồng thời gan âm suy. Tuy là hai, nhưng thật ra vì gan khí bị uất kết lâu ngày đưa tới can khí vượng và gan hỏa thượng nghịch, cộng với hư hỏa do gan âm suy, nên là ba nguyên nhân mới đúng.

Vì gan khí uất kết, gây ra gan nóng, nếu tình trạng này kéo dài làm tổn thương gan âm, gây gan dương thượng nghịch và gan âm suy.

Tuy nhiên, trong lâm sàng trường hợp này hiếm xảy ra và rất là phức tạp, vì có nhiếu triệu chứng khác nhau cùng một lúc. Cho nên cả ba trường hợp đều quy về gan hỏa vượng gây giận dữ bất thường.

Bài thuốc:
-Long đởm thảo 6 gram
-Hoàng cầm 9 gram
-Chi tử 6 gram
-Trạch tả 9 gram
-Xa tiền tử 9 gram
-Mộc thông 6 gram
-Sanh địa 12 gram
-Sài hồ 9 gram
-Mẫu đơn bì 9 gram
-Sơn thù du 9 gram
-Phục linh 9 gram
-Cam thảo 3 gram

Nhiệm vụ các vị thuốc:
-Long đởm thảo, mẫu đơn bì: Thanh nhiệt gan và mật.
-Sài hồ, sơn thù du: Giảm nhiệt kết trong gan và mật.
-Mộc thông, trạch tả, xa tiền tử, phục linh: Lợi tiểu và tiêu viêm trong bàng quang.
-Sanh địa: Bổ máu, giảm đau, tăng ẩm ướt.
-Chi tử, hoàng cầm, long đởm thảo: Tiêu độc và viêm.
-Cam thảo: Phối hợp các vị thuốc.

Khô mắt do gan âm suy

Gan âm suy, gây ra hư hỏa âm ỉ đốt, làm tổn thương âm phận, gây ra mất ngủ hay ngủ chập chờn, lưỡi và cổ họng khô, miệng đắng, dễ giận, chóng mặt đôi khi nhà cửa đảo lộn, ăn không thấy ngon, lợm giọng nhưng không mửa, tức hai bên giang sườn, mệt mỏi.

Đồng thời gây khô mắt mà Tây y gọi là thiếu thủy dịch, phải dùng nước nhân tạo nhỏ vào mắt hằng ngày, giúp cho mắt đủ độ ẩm.

Lưỡi khô và đỏ. Mạch huyền và sác.

Bài thuốc “Lục Vị Địa Hoàng Thang:”
-Toan táo nhân 9 gram
-Viên chí 6 gram
-Thạch xương bồ 6 gram
-Bá tử nhân 6 gram
-Long đởm thảo 6 gram
-Cát căn 6 gram
-Sài hồ 9 gram
-Chi tử 6 gram
-Cam thảo 3 gram

Nhiệm vụ các vị thuốc:
-Toan táo nhân, viễn chí, thạch xương bồ, bá tử nhân: An tâm và ngủ ngon.
-Sài hồ, long đởm thảo, cát căn, chi tử: Xơ gan, tả hỏa và trị khô mắt, chóng mặt.
-Cam thảo: Phối hợp các vị thuốc.