Đồng minh của Hoa Kỳ nay tin là liên hệ cũ đã mất

Những đồng minh của Hoa Kỳ ở Âu Châu và Á Châu nghĩ là họ đã có thời giờ để học và tiêu hóa cũng như bù đắp cho sự bất định bản tính của Tổng Thống Donald Trump. Nhưng sự từ chức cay đắng của Bộ Trưởng Quốc Phòng James Mattis cùng loan báo đột ngột rút quân ra khỏi Syria và Afghanistan đang được coi là một bước ngoặt trong liên hệ của Washington với thế giới.

Nhiều quốc gia đã tìm cách điều chỉnh lại liên hệ của họ với ông Trump, vốn coi những đồng minh truyền thống như là những kẻ cạnh tranh. Từ Nam Hàn đến Nhật Bản, Pháp đến Đức và nhiều quốc gia khác trong Liên Minh Bắc Đại Tây Dương, các viên chức cao cấp đã nói lớn về việc phải làm sao tự lo cho mình và những cách để khỏi lệ thuộc vào một Washington nay tập trung vào “America First.”

Nhưng cho đến nay họ còn tin tưởng vào ông Mattis, vốn đã chứng tỏ là một người cho sự liên tục và của các liên minh truyền thống, và đã cố gắng để củng cố những liên minh này bất chấp lập trường của Tòa Bạch Ốc. Ông cũng được những đồng minh truyền thống coi như người thân cận với ông Trump mà có cảm tình với họ nhất. Họ coi ông là “người lớn” cuối cùng để giới hạn, thăng bằng hay lờ đi những sự đồng bóng của một tổng thống khó tiên đoán.

Sáng hôm Thứ Sáu, ông Carl Bilt, cựu thủ tướng Thụy Điển, tuyên bố trên Twitter “một buổi sáng báo động ở Âu Châu.” Ông thêm là ông Mattis được coi như là “liên hệ mạnh mẽ xuyên Đại Tây Dương trong chính phủ Trump” cuối cùng vì “tất cả những liên hệ khác hoặc là tốt nhất thì mong manh và tệ nhất thì đổ vỡ.”

Đối với ông Francois Heisbourg, một cựu viên chức quốc phòng Pháp, nó là một giây phút quay ngoặt của một tổng thống Hoa Kỳ đang bị tấn công, đối nghịch công khai với hệ thống tình báo và quân sự của ông, hành động hoàn toàn bất chấp những đồng minh truyền thống của Hoa Kỳ trong quyết định rút quân đột ngột ra khỏi Syria và Afghanistan.

Ông Heisbourg giải thích: “Cho đến nay, người ta có thể nói đề phòng, và tất cả các đồng minh đều đang làm như vậy một cách khá thận trọng. Nhưng nay mọi người sẽ phải hành động với một giả định là hệ thống liên minh không còn nữa. Các tổ chức còn đó, các hiệp ước còn đó, binh sĩ và dụng cụ cũng còn đó, nhưng vị giáo chủ của nhà thờ đã bỏ đi rồi.”

Tổng Thống Trump thường chê bai hệ thống nhiều thập niên nay của các liên minh đa phương của Hoa Kỳ, coi chúng như là những gánh nặng tốn kém. Chúng được dựng lên sau thảm họa kinh hồn của Đệ Nhị Thế Chiến, cả ở Âu Châu lẫn ở Á Châu, và có mục đích hỗ trợ cho những nền dân chủ mong manh và tan nát và để ngăn chặn tham vọng chủ thuyết và đế quốc của cả hai cường quốc Cộng Sản, Nga và Trung Quốc.

Những liên minh này có tốn kém cho những người dân đóng thuế ở Hoa Kỳ thật, nhưng những món tiền này không được chi ra vì lòng từ thiện – nó giúp cho Hoa Kỳ có thể có hòa bình để tăng trưởng, không phải tham gia vào một cuộc chiến toàn cầu, một thế chiến nữa. Và chúng đã ngày càng tạo nên những thị trường giàu có cho các sản phẩm của Hoa Kỳ, cả kỹ nghệ lẫn nông nghiệp.

Để trả ơn, nhiều đồng minh đã chiến đấu cạnh Hoa Kỳ trong các cuộc chiến của Hoa Kỳ – ở Nam Hàn, Việt Nam, Iraq và Afghanistan. Và rồi khi al Qaeda tấn công Hoa Kỳ vào ngày 11 Tháng Chín, 2001, NATO đã lần đầu tiên sử dụng đến Điều 5 của Hiến Chương NATO: Nếu một quốc gia NATO bị tấn công, tất cả các quốc gia NATO khác cũng coi như bị tấn công và sẽ tham gia phòng thủ.

Hôm sáng Thứ Sáu, khi các lãnh tụ thế giới suy nghĩ về những tin tức về sự xáo trộn mới ở Washington, phản ứng đã thật đáng ghi nhận. Trong khi các đồng minh truyền thống sửng sốt và có cảm tưởng bị đánh lén, Nga, Thổ Nhĩ Kỳ và Trung Cộng lên tiếng ca ngợi. Ngoại trưởng Thổ Nhĩ Kỳ, Mevlut Cavusoglu, chào đón sự rút quân của Hoa Kỳ ra khỏi Syria và nói là Washington và Ankara nên “cùng nhau điều phối.”

Ở Bắc Kinh, các lãnh tụ quân sự của Trung Cộng hẳn là rất sung sướng. Để chứng tỏ sự ủng hộ của Hoa Kỳ cho Đài Loan, hòn đảo độc lập mà Trung Cộng nhất định nói là lãnh thổ của họ, ông Mattis đã ba lần gửi chiến hạm đến eo biển Đài Loan chỉ trong năm nay. Ông cũng phản ứng mạnh chống lại Bắc Kinh ở Biển Đông, gửi các chiến hạm đến gần các hòn đảo tranh chấp mà Trung Cộng giành chủ quyền.

Ông Ngô Tâm Bác, giám đốc Trung Tâm Nghiên Cứu Hoa Kỳ của Viện Đại Học Phổ Đan, một trong bốn trường đại học danh tiếng của Trung Cộng, nói là một tân bộ trưởng quốc phòng mà sự suy nghĩ có thể thích ứng với Tổng Thống Trump hơn, có thể là một cơ hội cho Trung Cộng. Ông Ngô nói: “Dĩ nhiên ông Trump sẽ muốn một bộ trưởng quốc phòng dễ bảo hơn. Với Trung Quốc, ông Trump tập trung vào kinh tế, không phải an ninh hay địa lý chính trị. Nhưng quân đội đã thúc đẩy mạnh ở Đài Loan và Biển Hoa Nam. Hãy chờ xem việc này có thay đổi hay không.”

Đối với Pháp và Anh, đây là lúc đặt câu hỏi cho sự tham dự của họ dưới sự lãnh đạo của Hoa Kỳ ở cả Syria lẫn Afghanistan. Bộ trưởng Quốc Phòng Pháp, bà Florence Parly, hôm Thứ Sáu tuyên bố là lực lượng Pháp đang ở Trung Đông và tiếp tục tham chiến ở Syria “trong khuôn khổ một liên minh, vốn do người Mỹ cầm đầu,” tìm cách tiêu diệt lực lượng còn lại của Islamic State ở Iraq và Syria “sát cánh với người Mỹ.”

Nhưng nay, bà Parly nói với đài phát thanh RTL, thì “rõ ràng là” quyết định của ông Trump rút quân khỏi Syria “thay đổi tình hình một cách sâu đậm.” Bà thêm là Islamic State chưa chết như ông Trump khẳng định. Và “Nguy cơ là nếu không tận diệt những ổ này, chúng có thể tăng trưởng trở lại, lấy lại lãnh thổ và tấn công vào Âu Châu lần nữa.” Thành ra bà kết luận “Công việc phải được hoàn tất.”

Một cựu đại sứ Anh, ông Ivor Roberts, cũng nói là Anh phải tính toán lại. Anh cũng có binh sĩ sát cánh với quân đội Hoa Kỳ ở Afghanistan. Ông Roberts nói: “Toàn thể quanh các đồng minh của Hoa Kỳ, nó là một sự chán ngán lớn.” Và ông thêm là ở Syria: “Ông Trump đã giúp đỡ cho những người mà tôi không nghĩ là Hoa Kỳ muốn giúp đỡ: người Nga, người Iran và ISIS.”

Hoa Kỳ đã tối cần thiết từ quá lâu rồi đến nỗi Hoa Kỳ luôn có một chỗ lãnh đạo trong bàn làm việc địa lý chính trị. Nhưng nhiều nhà phân tách nói là sự chao đảo của ông Trump và bất chấp đồng minh có thể về căn bản làm giảm ảnh hưởng của Hoa Kỳ nếu Hoa Kỳ trở thành một quốc gia được coi như là không thể là một đồng minh tin cậy được nữa.

Tiến Sĩ Karin von Hippel, giám đốc của viện nghiên cứu quân sự nổi tiếng ở Anh, Royal United Services Institute for Defense Studies, nhận xét: “Tổng Thống Trump có vẻ nghĩ là ông có thể được cả hai chiều. Rút quân đội Hoa Kỳ ra khỏi mọi việc triển khai, giảm trợ giúp tài chánh cho các định chế quốc tế như NATO hay Liên Hiệp Quốc, nhường vị trí lãnh đạo của Hoa Kỳ ở những tiến trình hòa bình như Syria, Yemen, Libya – mà vẫn giữ chỗ đứng đầu bàn tiệc.”

“Tôi sợ là mọi sự không diễn biến như vậy. Chúng ta đã thấy những quốc gia đồng ý với nhau tiến lên dầu cho có Hoa Kỳ hay không cũng như những quốc gia như Trung Quốc, Nga và Iran thay thế khoảng trống được tạo nên. Sự rút lui của Hoa Kỳ chỉ có thể dẫn đến thêm bất ổn toàn cầu, vốn sẽ có ảnh hưởng tiêu cực đến Hoa Kỳ cũng không kém gì Âu Châu,” bà nói tiếp. (Lê Phan)