Mục này chỉ nhằm giải đáp các thắc mắc về sức khỏe có tính cách tổng quát. Với các vấn đề cụ thể, chi tiết của từng bệnh nhân, xin liên lạc với bác sĩ để được thăm khám trực tiếp. Nhiều thông tin thiết thực và bổ ích khác về sức khỏe cũng được phát trên đài Radio Chuyện Sáng Chủ Nhật ở vùng Orange County, California, vào mỗi sáng Chủ Nhật từ 6 đến 9 giờ, trong chương trình “Câu Chuyện Sức Khỏe Sáng Chủ Nhật.” Nhiều thông tin sức khỏe bổ ích khác cũng có thể tìm thấy trên các website www.nguyentranhoang.com và www.radiochuyensangchunhat.com. Quý vị có thể liên lạc bác sĩ qua email: [email protected] hoặc điện thoại (714) 531-7930.
Bác Sĩ Nguyễn Trần Hoàng
“Nên phải”
“Nên, phải” là một loại biến dạng nhận thức trong đó cá nhân áp đặt kỳ vọng không thực tế lên bản thân hoặc người khác, thường dẫn đến cảm giác tội lỗi, sự thất vọng hoặc tuyệt vọng khi những kỳ vọng đó không được đáp ứng.
Làm sao để nhận biết là mình có khuynh hướng hay “nên phải”
Nhận ra rằng ta có xu hướng hay “nên phải” như một sự méo mó nhận thức là bước quan trọng trong việc quản lý và thay đổi những mô hình tư duy không hữu ích. “Câu nói nên, phải” là một dạng của sự méo mó nhận thức, nơi mà một cá nhân đặt ra những kỳ vọng cứng nhắc lên bản thân hoặc người khác, thường dẫn đến sự thất vọng, và những cuộc đối thoại nội tâm phê phán tiêu cực, không cần thiết. Những câu nói này thường bao gồm các từ như “nên.” “phải.”
Dưới đây là một số cách để nhận ra nếu ta có xu hướng hay bị “nên phải”:
- Tự suy ngẫm: Dành thời gian để suy ngẫm về suy nghĩ và phản ứng của mình đối với các tình huống khác nhau. Chú ý xem ta có thường xuyên cảm thấy thất vọng hoặc phê phán về tình huống không đáp ứng kỳ vọng hoặc tiêu chuẩn của mình không.
- Nhật ký: Việc giữ một nhật ký hàng ngày hoặc định kỳ có thể giúp ta theo dõi suy nghĩ của mình và nhận diện mô hình theo thời gian. Ghi lại những lúc ta cảm thấy buồn bã hoặc thất vọng và tìm kiếm bất kỳ cụm từ “nên” hoặc “phải” nào trong những suy ngẫm của mình.
- Nhận diện hậu quả cảm xúc: Chú ý đến cảm giác của ta sau khi có suy nghĩ “nên phải.” Những câu nói này thường dẫn đến cảm xúc tiêu cực như tội lỗi, xấu hổ, tức giận, hoặc thất vọng. Nhận ra hậu quả cảm xúc có thể là dấu hiệu của sự méo mó này.
- Phản hồi từ người khác: Đôi khi, người khác có thể nhận ra sự méo mó nhận thức của chúng ta trước khi chúng ta tự nhận ra. Nếu ai đó thân cận với ta chỉ ra rằng ta thường xuyên bày tỏ những kỳ vọng cứng nhắc hoặc dường như thường xuyên thất vọng về cách mọi thứ “nên là,” có thể đã đến lúc ta cần nhìn nhận lại cách suy nghĩ của mình.
- Tình huống phổ biến: Chú ý xem có những lĩnh vực cụ thể trong cuộc sống của ta nơi khuynh hướng “nên phải” xảy ra thường hơn, như công việc, mối quan hệ, hoặc mục tiêu cá nhân. Việc nhận ra này có thể giúp ta hiểu các bối cảnh mà mình có khả năng chìm vào vào loại suy nghĩ này.
- Thực hành chánh niệm: Chánh niệm có thể giúp tăng cường nhận thức của ta về suy nghĩ và cảm xúc của mình. Các phương pháp như thiền có thể giúp ta quan sát suy nghĩ của mình mà không phán xét, làm cho việc bắt gặp “câu nói nên phải” trở nên dễ dàng hơn khi chúng xuất hiện.
- Thách thức và thay thế: Một khi đã nhận ra xu hướng, hãy thách thức những suy nghĩ này. Tự hỏi, “Suy nghĩ này có thực tế không? Có bằng chứng nào hỗ trợ nó không? Nó làm tôi cảm thấy như thế nào?” Sau đó, cố gắng thay thế nó bằng những suy nghĩ cân bằng và khoan dung hơn.
- Tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp: Nếu thấy khó khăn trong việc quản lý hoặc nhận diện “câu nói nên phải” một mình, một nhà trị liệu, đặc biệt là người được đào tạo trong Liệu Pháp Hành Vi Nhận Thức (CBT), có thể giúp. CBT đặc biệt hiệu quả trong việc nhận diện và thay đổi sự méo mó nhận thức (sẽ trình bày chi tiết trong các kỳ sau).
Nhận ra và thừa nhận ta có xu hướng dễ bị “nên phải” là bước đầu tiên hướng tới việc thay đổi những mô hình suy nghĩ này. Với sự thực hành và có thể là sự hướng dẫn của chuyên gia, ta có thể phát triển một cách tiếp cận linh hoạt và khoan dung hơn với kỳ vọng của bản thân và người khác.
Chuyện của Linh
Ở những khu phố bận rộn của Sài Gòn, giữa cái vuốt ve ẩm ướt của Tháng Sáu và dòng chảy thong thả của sông Sài Gòn, Linh, một cô gái trẻ tuổi 19 đầy năng lượng như mùa Hè. Vẻ đẹp của cô không phải là thứ có thể được ghi lại bởi nét cọ của họa sĩ hay ống kính của nhiếp ảnh gia, mà thay vào đó, nó tồn tại trong từng cử chỉ chăm sóc và cần mẫn của cô. Linh được có một tinh thần không biết mệt mỏi để trở nên tốt đẹp, hữu ích và thành công, một ngọn hải đăng của sự hoàn hảo trong một thế giới hiếm khi dừng lại để chú ý.
Mỗi buổi sáng, Linh thức dậy cùng mặt trời, ngày của cô được lên kế hoạch tỉ mỉ. Cô có nhiều trách nhiệm, từ những công việc nhà giúp tổ ấm gia đình của mình hoạt động trơn tru đến những giờ làm việc dài ở thư viện địa phương, nơi cô làm việc để hỗ trợ việc học của mình. Linh đang theo đuổi một bằng cấp về giáo dục, được thúc đẩy bởi mong muốn sâu sắc được nâng đỡ và truyền cảm hứng cho thế hệ tương lai. Tuy nhiên, bên cạnh những khát vọng cao cả và công việc không ngừng nghỉ của mình, Linh bị mắc kẹt trong một mạng lưới bất mãn vĩnh cửu. Một dàn đồng ca của “nên” vang vọng không ngừng trong tâm trí cô, một loạt các tiêu chuẩn không đạt được và kỳ vọng không được thực hiện làm mờ đi những màu sắc rực rỡ của tuổi trẻ cô.
Những tương tác của cô với gia đình và bạn bè đều nhuốm màu của gánh nặng này. “Con nên làm việc ít lại và tận hưởng cuộc sống nhiều hơn,” mẹ cô nhẹ nhàng trách móc, quan sát bóng mệt mỏi lẩn khuất dưới đôi mắt Linh. Bạn bè cô cũng nhận thấy sự rút lui của cô, tiếng cười của cô ít xuất hiện hơn trong những buổi tụ họp, tâm trí cô dường như bị trói buộc bởi những xiềng xích vô hình. “Linh đi chơi với tụi này tối nay nhé,” họ thúc giục, nhưng lời mời của họ được đáp lại bằng những lời từ chối lịch sự khi Linh rút lui sâu hơn vào vỏ bọc nghĩa vụ của mình.
Thư viện, một thiên đường của kiến thức và sự yên tĩnh, đã trở thành sân khấu cho sự thức tỉnh của Linh. Bao quanh bởi mùi thơm mốc của sách và tiếng thì thầm nhẹ nhàng của trang giấy lật, Linh bắt gặp lời của một tác giả lâu đời đã bị lãng quên mà vang vọng trong tâm hồn mệt mỏi của cô. Đó là một đoạn văn về vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, ân sủng của việc chấp nhận giới hạn của bản thân, và sự điên rồ của việc theo đuổi sự hoàn hảo không ngừng nghỉ. Lần đầu tiên, Linh nhìn thấy chân tướng của những “nên, phải”: Chúng thực sự là những chuỗi xiềng xích ràng buộc tinh thần cô, những rào cản đối với sự thành công và bình yên thực sự mà cô hết sức khao khát.
Trong những tuần tiếp theo, Linh bắt đầu hành trình tự khám phá. Cô bắt đầu đặt câu hỏi về những “nên, phải” đã chỉ đạo cuộc sống của mình, lột bỏ chúng từng lớp một như lớp vỏ của một củ hành. Với mỗi lớp được gỡ bỏ, Lin thấy mình thở dễ dàng hơn, bước chân nhẹ nhàng hơn, và trái tim mở cửa hơn với những niềm vui đơn giản mà cuộc sống mang lại. Cô bắt đầu phân chia nhiệm vụ, chấp nhận sự giúp đỡ từ gia đình, và dành thời gian cho bản thân, tận hưởng những cuộc đi dạo dài bên bờ sông hoặc đọc sách cho niềm vui thay vì chỉ cho việc học.
Cuộc trò chuyện của cô với gia đình và bạn bè nở hoa thành những cuộc trao đổi cảm xúc chân thực và giấc mơ chung. Linh học cách lắng nghe, cười, và yêu mà không có bóng dáng của “nên” che phủ lên mình. “Tôi đang cố gắng hết sức,” cô sẽ nói, và trong những lời đó nằm sự giải thoát của cô khỏi ách thống trị của nhu cầu trở nên hoàn hảo.
Sự biến đổi của Linh không đi qua mà không để lại dấu vết. Mẹ cô ngạc nhiên trước sự nhẹ nhàng trong bước đi của cô, bạn bè cô hân hoan trước sự hiện diện mới mẻ của cô giữa họ, và đồng nghiệp tại thư viện chứng kiến sự hiệu quả và sáng tạo mới trong công việc của cô. Linh đã khám phá ra rằng hạnh phúc thực sự là hành trình, không phải đích đến – một hành trình không được đánh dấu bởi những cột mốc thành tựu, mà bởi những khoảnh khắc của kết nối, tăng trưởng, và tự chấp nhận.
Một buổi tối ấm áp, khi Linh đóng cửa thư viện, cô dừng lại để nhìn ra thành phố đã là cái nôi cho sự biến đổi của mình. Những con phố của Sài Gòn, sống động với âm nhạc và tiếng cười, dường như vang vọng sự biến đổi của chính cô. Cô nhận ra rằng hành trình của mình còn xa mới kết thúc, nhưng con đường phía trước không còn làm cô e ngại. Bởi vì Linh đã học được rằng thành công không được đo bằng sự vắng mặt của thất bại, mà bởi khả năng đứng dậy mỗi khi ngã, và rằng bình yên không phải là phần thưởng cho một cuộc sống không có sóng gió, mà là bạn đồng hành trên một hành trình được đón nhận bằng trái tim mở cửa.
Khi Linh khóa cửa thư viện và bước vào vòng tay của đêm, cô cảm thấy lòng biết ơn sâu sắc cho những bài học đã học được. Gánh nặng của những “nên, phải” đã được gỡ bỏ, thay thế bằng lời hứa hẹn hấp dẫn về khả năng. Linh không còn tìm cách trở thành một ngọn hải đăng của sự hoàn hảo mà thay vào đó là một nguồn sáng, hướng dẫn không phải bằng vẻ rực rỡ của những thành tựu của mình, mà bằng sự ấm áp của nhân tính của cô.
Và như thế, Linh tiếp tục con đường của mình, không phải như một tù nhân của những kỳ vọng của bản thân, mà như một nhà thám hiểm bức tranh cuộc sống không giới hạn. Với mỗi bước đi, cô dệt nên một tấm thảm kinh nghiệm, phong phú với những màu sắc của thất bại và thành công, của tình yêu và mất mát, của khám phá và chấp nhận.
Linh đã ôm lấy, nhấm nháp, thưởng thức từng bước trong hành trình của mình, và qua đó, cô không chỉ tìm thấy sự thành công và bình yên mà còn tìm thấy chính mình.
