Thanh Long/Người Việt
PASADENA, California (NV) – “Cô không phải là người vô gia cư, cô chỉ là người không có nhà,” nhân vật Fern, nói với học trò cũ tình cờ gặp và tỏ ra lo lắng cho cô. “Đừng lo cho cô. Cô không sao đâu.”
Lời thừa nhận đầy can đảm của cựu giáo viên Fern (do Frances McDormand đóng) là một trong những câu nói gây ấn tượng mạnh mẽ nhất trong “Nomadland” – bộ phim vừa đoạt giải Phim Hay Nhất tại Liên Hoan Phim Venice và Liên Hoan Phim Toronto 2020.
“Nomadland” (tạm dịch: Xứ Sở Dân Du Mục) kể về hiện tượng mới xuất hiện ở Mỹ: Thế hệ sinh ra vào những năm 1960 và 1970 có tương lai bị phá nát vì cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
Họ là những người thuộc tầng lớp trung lưu tóc đã hoa râm bất chợt trở nên nghèo khổ, nhưng chưa đủ tiền để nghỉ hưu, mà đi làm thì lương không đủ trả tiền nhà.
Vậy là họ trở thành dân du mục thời nay, một bộ lạc mới của Mỹ rong ruổi khắp cả nước bằng camper van (xe cắm trại), đêm ngủ trên xe, ngày làm những việc tạm thời ở quán rượu, nhà hàng.
Và trong bộ phim này, kho hàng khổng lồ của công ty Amazon ở Nevada, giống như những người nông dân rày đây mai đó thời trước tìm việc đồng áng trong những câu chuyện như “The Grapes of Wrath” (Chùm Nho Uất Hận). Các nhà làm phim còn được phép quay phim bên trong kho hàng này.
Bộ phim cho khán giả thấy rằng, dù khổ cực và đau buồn, lối sống này đem lại cho người ta sự thanh thản quý giá trong đời sống luôn tất bật ở Mỹ – không còn gánh nặng nhà cửa, tài sản, chúng ta có thể sống tự do, thoải mái rất “Mỹ.” Tuy nhiên, chuyện gì sẽ xảy ra nếu chiếc xe – hoặc cơ thể chúng ta – tỏ dấu hiệu suy sụp?
McDormand, nữ tài tử từng đoạt hai giải Oscar, khởi sự dự án làm bộ phim này và giữ vai trò nhà sản xuất, dựa theo cuốn sách tả thực của ký giả Jessica Bruder tựa đề “Nomadland: Surviving America in the 21st Century” (Xứ Sở Dân Du Mục: Sống Sót ở Mỹ trong Thế Kỷ 21).
Trong sách, cô Bruder kể câu chuyện những người sống đời du mục kiếm ăn từng bữa, do tự ý hoặc hầu hết do hoàn cảnh kinh tế, sau cuộc khủng hoảng tài chính năm 2008.
McDormand mời nhà làm phim người Trung Quốc Triệu Đình (Chloé Zhao) làm đạo diễn và viết kịch bản cho phim. Với “Nomadland,” bà Triệu phát huy những điểm mạnh mà bà từng làm cho bộ phim cao bồi rất ăn khách năm 2017 – “The Rider.”
Bà Triệu được đánh giá là đạo diễn có tài đưa “người thật, việc thật” vào phim. “Nomadland” cũng vậy, có ba diễn viên là dân du mục thứ thiệt, như Linda May, Swankie và Bob Wells, đóng vai “sư phụ” và bạn đồng hành cùng Fern khám phá vùng American West bao la (vùng đất gồm những tiểu bang miền cực Tây nước Mỹ).
Fern là nhân vật hư cấu, một phụ nữ góa chồng sinh sống ở thị trấn khai thác mỏ của tiểu bang Nevada. Khi thị trấn này bị kiệt quệ tài chính do Đại Suy Thoái năm 2008 và bản thân hầu như mất hết mọi thứ, bà gói ghém đồ đạc bỏ lên xe van rồi bắt đầu sống cuộc đời du mục.
Trên đường đi từ đồng bằng tuyết phủ qua sa mạc, bà gặp gỡ những người du mục khác, hầu hết là thứ thiệt. Gần như là phim tài liệu pha chút hư cấu, “Nomadland” tràn đầy tính nhân văn và sự dịu hiền của nhân vật.
Giọng điệu của bộ phim được xác định ngay từ hình ảnh ban đầu: Xe của bà Fern là chiếc duy nhất trên con đường mà xung quanh là không gian bao la, xa xa là núi non trùng điệp. Chỉ trong một cảnh đó, khán giả thấy rõ sự cô đơn và cô lập nhưng cũng cảm nhận cá tính và ý chí của bà.
Những dải núi và đồng bằng đó có vẻ tồn tại đời đời, nhưng thế giới của bà Fern là thế kỷ 21. Bà làm công việc đóng hàng cho Amazon mùa Giáng Sinh, và sống cùng những nhân viên khác trong bãi đậu xe RV.
Ngoài ra, trên con đường sống du mục, bà còn làm phụ bếp nhà hàng ở South Dakota và trông coi khu cắm trại, mà một trong những nhiệm vụ chính là lau dọn nhà vệ sinh dơ bẩn trong Công Viên Quốc Gia Badlands.
Một điều quan trọng với ý nghĩa bộ phim, bà Fern gia nhập cộng đồng du mục nghèo khổ nhưng rất đáng quý. Bà đến khu cắm trại trong sa mạc nơi ông Bob Wells dẫn đầu buổi gặp gỡ dân du mục hằng năm mà ông gọi là Rubber Tramp Rendezvous.
Cũng như những công việc bà Fern làm và những nơi bà đi qua, buổi gặp gỡ này là có thật ngoài đời (thường diễn ra vào Tháng Giêng, kéo dài hai tuần tại thị trấn Quartzsite trong sa mạc Sonoran ở Arizona), và ông Wells là một trong những du mục thứ thiệt xuất hiện trong phim. Vài người kể cho bà nghe chuyện đời họ, cảm động nhất là câu chuyện của bà Swankie, độ tuổi 70, sức khỏe yếu ớt.
Những người khác thì kể về vợ, chồng, bạn bè đã qua đời. Nhiều người bị đất nước Mỹ công nghiệp gạt ra bên lề. Những câu chuyện đó được kể một cách tự nhiên, không ủy mị. Lối diễn xuất đầy cảm thông, tự tin nhưng cũng rất tự nhiên của McDormand khiến khán giả tưởng như bà Fern cũng là dân du mục thứ thiệt được đạo diễn Zhao tài tình biến thành diễn viên.
Nhờ phim hư cấu mang tính tưởng tượng thoải mái, bà Triệu Đình và McDormand có thể xây dựng nhân vật Fern vừa đại diện tất cả dân du mục đó, vừa có đặc điểm riêng. Cuộc đời bà phần lớn là cô đơn, không có gì vẻ vang và được mô tả chính xác. Trên chiếc van tù túng, bà thường nhìn lại hình ảnh cũ của gia đình, nấu đồ ăn hộp bằng bếp một lò và dùng xô nhựa làm bồn cầu.
Đạo diễn Triệu Đình và tài tử McDomand đã thành công trong việc mô tả thế hệ người Mỹ lớn tuổi, ý chí mạnh mẽ, bị gạt ra bên lề xã hội. McDormand trông thuyết phục đến mức trong lúc đang tìm hiểu đời sống dân du mục thời nay để đóng phim, bà được siêu thị Target ở địa phương thuê vô làm.
“Phim thành công vì lúc ở một thị trấn của Nebraska, tôi đi siêu thị Target và được thuê vô làm. Họ đưa tôi mẫu đơn để điền. Tôi đi lại chỗ Chloé và nói: ‘Có hiệu quả rồi đó!’” nữ diễn viên 63 tuổi kể trong buổi họp báo tại Liên Hoan Phim Venice.
Để nhập vai tốt, McDormand cùng đạo diễn Triệu và nhóm làm phim hơn khoảng 20 người đi qua bảy tiểu bang suốt năm tháng trời. Bà cho biết khi đóng nhân vật Fern, bà luôn tự nhắc bản thân rằng không phải bà đang giới thiệu một nhân vật nào đó, mà là mô tả cuộc đời thật của dân du mục ở Mỹ hiện tại. (Thanh Long) [qd]
—–
Liên lạc tác giả: [email protected]
