LAS VEGAS, Nevada (NV) – Trong mấy ngày qua, giới tài chính thế giới đã xôn xao về hiện tượng “đường cong biểu đồ lợi suất đảo nghịch” (inverted yield curve) xuất hiện ở Mỹ.
Hiện tượng này diễn ra trong thị trường trái phiếu (bond market), khi lãi suất dài hạn (longer-term interest rate) lại thấp hơn lãi suất ngắn hạn (shorter-term interest rate). Bình thường thì đi vay dài hạn phải trả lãi cao hơn, cho nên đây là tình trạng đảo nghịch; hình đồ đáng lẽ đi lên theo thời gian đáo hạn tăng lên thì nó lại đi xuống! Từ mấy chục năm nay, qua tất cả bẩy lần ở Mỹ, hiện tượng này vẫn báo trước kinh tế sắp suy thoái.
Để giải thích rõ ràng hơn cho độc giả về hiện tượng biểu đồ lợi suất đảo nghịch, tờ báo New York Times hôm Thứ Năm, 15 Tháng Tám, đã dùng thị trường đánh cá cược thể thao làm thí dụ tiêu biểu.
Lấy thí dụ bạn là người thích cá cược, bước vào một sòng bài ở Las Vegas và đặt cược cho đội thể thao mình ưa thích. Bạn sẽ đánh cá một đội nào đó sẽ thắng bao nhiêu trận trong cả mùa năm nay. Bạn trả một số tiền mua một “giấy biên nhận” rồi sau đó mỗi lần đội của bạn thắng sòng bài phải trả cho bạn một số tiền, thí dụ $10! Tùy theo bạn đoán đội của mình sẽ thắng bao nhiêu trận, bạn sẽ tính mình nên trả bao nhiêu cho sòng bài.
Nhưng nếu sòng bài không chỉ cho phép người ta cá bao nhiêu trận thắng của đội này trong năm nay, mà còn cho đánh cá về kết quả trong hai năm tới, năm năm tới, 10 năm tới, hoặc ngay cả 30 năm tới thì sao?
Bạn sẽ chịu trả bao nhiêu tiền cho tờ giấy biên nhận, theo đó sòng bài hứa sẽ trả (thí dụ) $10 cho mỗi trận thắng của đội này trong 10 năm sắp tới? Cứ gọi tờ giấy biên nhận đó là một “trái khoán,” vì người “phát hành” tờ giấy đang mang nợ, họ sẽ phải trả tiền cho bạn.
Và sau đó bạn có thể bán lại tờ biên nhận (trái khoán) này cho những người ham đánh cá cược khác, thì giá cả của trái khoán cũng lên xuống tùy theo tình hình thắng bại của đội thể thao kia. Lúc đó bạn sẽ bán với giá nào?
Nói chung, bạn có thể lấy giá tiền mà người ta bằng lòng trả cho tờ giấy biên nhận, ở các giai đoạn khác nhau, như hai năm, năm năm, 10 năm, rồi từ đó tính ra được là người cá cược trông đợi đội thể thao đó thắng được bao nhiêu trận mỗi năm trong tương lai.
Đó cũng là cách vận hành của mức lãi suất trong thị trường trái phiếu. Trên thị trường quốc tế, các trái phiếu đáo hạn (mature) vào các thời điểm khác nhau vẫn đang thường xuyên được mua bán, và bạn cũng có thể nhận ra được là giá của các trái phiếu phản ánh sự trông đợi của người mua về mức lời trong tương lai như thế nào.
Mức lãi suất thường dính liền với mức phát triển kinh tế và lạm phát. Trong thời gian kinh tế phát triển, nhiều người muốn vay tiền cho những việc như khuyếch trương thương mại, hoặc mua nhà. Và trong thời gian này Ngân Hàng Trung Ương Mỹ (Fed) sẽ tăng mức lãi suất để giữ cho nền kinh tế không phát triển quá nhanh khiến giá cả tăng gây tình trạng lạm phát. Và khi tình hình kinh tế suy thoái, thì tiến trình đó sẽ đi ngược lại.
Nay, nếu bạn mua công khố phiếu do Bộ Tài Chính phát hành với thời gian đáo hạn là 90 ngày, bạn nhiều phần sẽ được trả mức lãi suất tương đương với lãi suất mà Fed đang bắt các ngân hàng trả khi cần vay của nhà nước.
Điều này cũng giống như bạn đánh cược vào một trận đấu diễn ra ngay tuần tới: bạn biết rõ đối thủ của đội này là ai, họ chơi hay, dở ra sao, và liệu có ai sẽ bị chấn thương để có thể ảnh hưởng đến kết quả trận đấu hay không.
Nhưng nếu bạn mua công phố phiếu đáo hạn 10 năm tới đây, bạn đang cá cược về một tương lai khá xa.
Nền kinh tế Mỹ có thể thay đổi nhiều trong thập niên tới. Bạn khó có thể tiên đoán chính xác những gì sẽ xảy ra, nhưng bạn có thể căn cứ vào tình hình chung: liệu là nền kinh tế có tăng nhiệt quá mức khiến tạo ra lạm phát hay không và điều này có khiến Fed tăng lãi suất hay không. Hay là bạn dự trù nền kinh tế sẽ chậm lại?
Do đó, việc mua công khố phiếu dài hạn cũng giống như bạn cá cược ở sòng bạc về tương lai lâu dài của một đội thể thao. Bạn không biết rõ chi tiết về các cầu thủ, như ai sẽ được nhận vào, ai sẽ bỏ đi, hoặc ai sẽ là huấn luyện viên của đội. Bạn chỉ có thể đánh cá dựa trên đường hướng chung chung.
Một đội thể thao đang không chơi quá hay trong lúc này nhưng đang có kế hoạch rõ ràng để dần dần phát triển thì sẽ có thể sẽ từ từ thắng nhiều trận hơn, theo cái nhìn chung chung.
Một đội khác ở hàng đầu lúc này, nhưng các cầu thủ đều đang cao tuổi, dễ bị chấn thương, huấn luyện viên đang muốn nghỉ hưu sau nhiều năm với đội, thì bạn cũng có thể dự trù là đội này sẽ dần dần đi xuống trong thời gian tới, cũng theo cái nhìn chung chung.
Đây là cũng chính là điều “biểu đồ lợi suất đảo nghịch” (inverted yield curve) đang nói với chúng ta, cho chúng ta thấy sự khác biệt giữa mức lãi suất ngắn hạn và lãi suất dài hạn, và các nhà đầu tư lúc này đang nghĩ rằng nền kinh tế sẽ khá hơn hay tệ hại đi trong những năm sắp tới.
Các biến chuyển trong thị trường trái phiếu trong chín tháng qua, và đặc biệt là trong hai tuần qua, cũng giống như điều sẽ xảy ra nếu cầu thủ trụ cột và huấn luyện viên của đội thể thao đồng loạt tuyên bố sẽ giải nghệ khi hết mùa đấu năm nay.
Nghĩa là tình hình lúc này vẫn ổn định, nhưng tình hình trong cả thời gian dài sắp tới sẽ đen tối hơn.
Sự kiện lãi suất dài hạn thấp hơn lãi suất ngắn hạn là chỉ dấu rõ ràng từ giới đầu tư trái phiếu rằng họ nghĩ nền kinh tế Mỹ đang đi xuống, và trong tương lai nền kinh tế sẽ tệ hại hơn lúc này.
Đây là điều khác hẳn với năm 2009, lúc đó nền kinh tế Mỹ vẫn trong tình trạng suy trầm, nhưng đường cong biểu đồ lợi suất của các trái phiếu cho thấy có sự cải thiện trong tương lai.
Điều này cũng tương tự như là một đội thể thao đang chơi làng nhàng nhưng có chiều hướng cải thiện trong những năm tới và có các chuẩn bị để đạt được điều này.
Tuy nhiên, chúng ta cũng không nên quá bi quan, vì đây cũng chỉ là sự tiên đoán của các nhà đầu tư, kiểm soát trong tay hàng ngàn tỉ đô la. Sự tiên đoán này, dù được nghiên cứu kỹ càng, với các mô hình toán học phức tạp, cũng đều có thể sai lầm!
Và các chỉ dấu bi quan về nền kinh tế toàn cầu có thể chỉ là sự lo lắng quá độ, và nền kinh tế Mỹ sẽ tiếp tục cải thiện cho dù đường cong lãi suất có nói sẽ xấu đi chăng nữa.
Nếu một mùa thi đấu thể thao cũng còn có thể có những bất ngờ chứ đừng nói gì 5 hay 10 năm, thì tình hình nền kinh tế thế giới cũng tương tự như vậy.
Tất cả những tiên đoán, dự đoán cũng chỉ là những nhận định theo đường hướng chung chung mà thôi. (V.Giang)