HÀ NỘI (NV) – Ngày 28 tháng 4, Bộ Nông Nghiệp-Phát Triển Nông Thôn của Việt Nam thu hẹp nguyên nhân khiến cá chết trắng một đoạn bờ biển dài ở phía Bắc miền Trung từ hai còn một.
Theo Bộ Nông Nghiệp-Phát Triển Nông Thôn của Việt Nam thì chỉ có một nguyên nhân dẫn tới thảm họa cá chết trắng biển là do nước biển có độc tố.
Dân chúng xã Cảnh Dương, huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình, biểu tình, đòi trả lại biển. (Hình: FB JB Nguyễn Hữu Vinh)
Nói cách khác, trong vòng chưa đầy một ngày, hai bộ hữu trách của chính quyền Việt Nam đã thay mặt chính phủ Việt Nam đưa ra hai tuyên bố mà tự chúng đã thóa mạ lẫn nhau.
Vào ngày 27 tháng 4, 2016, Bộ Tài Nguyên-Môi Trường của Việt Nam, khẳng định, thảm họa cá chết trắng biển là do: (1) Tác động của các độc tố thải ra từ hoạt động của con người và (2) Do sự dị thường trong tự nhiên kết hợp với tác động của con người mà tạo thành hiện tượng tảo nở hoa thường được gọi nôm na là thủy triều đỏ.
Kết luận của Bộ Tài Nguyên-Môi Trường khiến cả báo giới lẫn dân chúng sôi lên vì bất bình. Một số chuyên gia đưa ra hàng loạt dẫn chứng nhằm chứng minh, từ 6 tháng 4 – thời điểm cá bắt đầu chết cho đến nay, không có bất kỳ dấu hiệu nào cho thấy, vùng biển chạy dọc các tỉnh Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế có thủy triều đỏ.
Cách mà chính quyền Việt Nam ứng phó với sự kiện cá chết trắng biển cho thấy, hệ thống công quyền từ trung ương tới địa phương không có khả năng giải quyết thảm họa.
Hai tuần sau khi cá chết trắng biển khiến hàng trăm ngàn gia đình, hàng triệu người điêu đứng vì không thể kiếm sống bằng việc đánh bắt, mua bán cá, hoặc cung cấp đủ loại dịch vụ cho ngư nghiệp, du lịch (tắm biển, nhà hàng, khách sạn, vận tải), các viên chức Việt Nam mới bắt đầu xuất hiện trước công chúng, hứa hẹn sẽ “xem xét, giải quyết.”
Cũng kể từ đó, bắt đầu xuất hiện tình trạng “trống đánh xuôi, kèn thổi ngược.” Trong khi một số cơ quan và cá nhân hữu trách khuyến cáo chính quyền các địa phương có cá chết phải ngăn chặn dân chúng ăn hay mua bán cá thì một số cơ quan và cá nhân khác bảo rằng, cá chưa chết thì vẫn có thể ăn, dù khả năng nước biển bị nhiễm độc chất cực mạnh nhưng những cơ quan và cá nhân khuyến khích ăn cá vẫn khuyến khích công chúng tắm biển, dẫu cho vừa có một thợ lặn đột tử, năm thợ lặn khác vào bệnh viện cấp cứu vì có các dấu hiệu bị nhiễm độc.
Khi làn sóng chỉ trích trở thành dữ dội, số lượng người tham gia chỉ trích thái độ vô trách nhiệm và chê trách khả năng của hệ thống công quyền tăng lên thành nhiều triệu (không xác định được nước biển có nhiễm độc hay không, nếu có thì nhiễm (những) độc tố nào, từ đâu (?). Bộ Tài Nguyên-Môi Trường hứa ngày 27 tháng 4 sẽ công bố nguyên nhân làm cá chết.
Kể từ trưa ngày 27 tháng 4, khoảng 150 phóng viên của hệ thống truyền thông Việt Nam đã kéo đến trụ sở Bộ Tài Nguyên-Môi Trường chờ nghe kết luận về nguyên nhân làm cá chết trắng biển. Ðến giữa buổi chiều, những phóng viên này được thông báo, cuộc họp báo công bố nguyên nhân làm cá chết trắng biển mà trước đó Bộ Tài Nguyên-Môi Trường từng hứa hẹn sẽ thực hiện đã bị hủy. Chẳng riêng báo giới mà công chúng cùng xúm vào chửi. Cuối buổi chiều ngày 27 tháng 4, các phóng viên nhận được một thông báo khác là cuộc họp báo mới được loan báo bị hủy vào giữa buổi chiều sẽ được tổ chức vào lúc bảy giờ tối. Khoảng tám giờ tối, một trong những thứ trưởng của Bộ Tài Nguyên-Môi Trường bước vào phòng họp, đọc hai trang giấy, xác định chưa tìm thấy bằng chứng nước thải từ Formosa khiến nước biển nhiễm độc và hai nguyên nhân làm cá chết như đã kể rồi vội vàng tháo lui. Chỉ kéo dài có 7 phút, không ai dự “họp báo” kịp đưa ra câu hỏi nào.
Cuộc “họp báo” đó trở thành một thứ ngòi nổ, kích động thêm bất bình. Sự bất bình tiếp tục dâng cao khi tờ Thanh Niên công bố thêm một tình tiết khác.
Sau cuộc họp báo được nhận định là chẳng giống ai, một phóng viên của tờ Thanh Niên đã bám theo ông Võ Tuấn Nhân – người chủ trì “họp báo” để tra vấn thêm về khả năng cá chết do nhiễm kim loại nặng. Ông Nhân đã cắt ngang câu hỏi, ra lệnh tắt máy ghi âm và cảnh cáo rằng câu hỏi đó “gây tổn hại cho đất nước của mình.”
Cần lưu ý rằng do kim loại nặng tồn tại rất lâu trong đất, nước, không khí nên khi vượt quá mức cho phép, chúng sẽ nhiễm vào con người qua đường hô hấp, niêm mạc da và chuỗi thức ăn. Kim loại nặng chính là yếu tố gây ung thư, nếu mức độ nhiễm cao, não sẽ tổn thương não, hệ cơ co rút, nạn nhân sẽ phát điên và tử vong sớm. Kim loại nặng có thể ảnh hưởng đến quá trình phân chia DNA, dẫn đến quái thai.
Cũng cần lưu ý rằng trước đó chỉ vài ngày, Sở Tài Nguyên-Môi Trường tỉnh Thừa Thiên-Huế từng loan báo, kết quả phân tích các mẫu nước ở tỉnh này cho thấy, hàm lượng chromium – một kim loại nặng vượt giới hạn cho phép theo tiêu chuẩn quốc gia về chất lượng nước biển và nước mặt!
Dẫu ông Nhân không muốn “gây tổn hại cho đất nước mình” nhưng lối ông hành xử không chỉ “gây tổn hại cho đất nước mình” mà dường như sẽ… gây tổn hại cho… chính quyền.
Sự bất bình nay đã chuyển thành căm phẫn trước hàng loạt thông tin dồn dập khác. Sau Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị, Thừa Thiên-Huế, người ta bắt đầu thấy cá chết tại vùng biển thuộc thành phố Ðà Nẵng. Rồi chim trên Hòn Gió, một đảo đá thuộc tỉnh Quảng Bình, cách Vũng Áng – khu vực có nhà máy thép của tập đoàn Formosa, nơi khởi đầu của thảm họa cá chết – khoảng 20 hải lý đã chết sạch.
Ngoài cá nuôi trong bè chết sạch, cá sống ở những tầng sát đáy biển chết trắng biển, tới lượt nghêu, sò chết trên diện rộng. Tại rất nhiều nơi ngoài khu vực cá chết trắng biển, dân chúng bắt đầu xếp hàng mua muối vì biển bị ô nhiễm thì muối sẽ khan hiếm do không thể làm muối như trước. Cũng thời điểm này, chính quyền tỉnh Quảng Bình ra lệnh cho chính quyền các địa phương trực thuộc phải cấp phát ngay 500 tấn gạo cứu đói cho những gia đình đã kiệt quệ do bế tắc về sinh kế kể từ khi cá chết trắng biển.
Sáng 28 tháng 4, tiểu thương chợ Cảnh Dương ở huyện Quảng Trạch, tỉnh Quảng Bình đổ ra đường biểu tình. Cảnh Dương là xã sống nhờ biển (đánh cá, mua bán cá, đan lưới, sửa tàu,…). Biển chết nên họ điêu đứng. Công an địa phương để cho những con người khốn khổ này giương cao biểu ngữ đòi trả lại biển đi từ các con đường làng ra đến tỉnh lộ thì buộc họ giải tán, không cho họ kéo về Vũng Áng, nơi có nhà máy thép của Formosa.
Mới đây, sau khi những mùi dùi chĩa vào nhà máy thép của Formosa – nơi bị công chúng tình nghi gây ra ô nhiễm, khiến cá chết trắng biển – xoay sang phía chính quyền Việt Nam, chính quyền Việt Nam đã “điều chỉnh chiến thuật.”
Lúc đầu, khi công chúng phát giác Formosa đặt một đường ống dài khoảng 1.5 cây số chạy dưới đáy biển để tống nước thải ra biển, Bộ Tài Nguyên-Môi Trường của Việt Nam khẳng định, họ đã biết điều đó ngay từ đầu vì chính họ cấp giấp phép cho Formosa xả nước thải theo kiểu như vậy.
Vài ngày vừa qua, khi công chúng nhận ra, chính chính quyền có lỗi khi chọn Formosa, dành đủ thứ ưu đãi để Formosa xây dựng nhà máy thép ở Vũng Áng, cho dù sự hủy diệt môi sinh, môi trường là tất yếu, cuối ngày 28 tháng 4, bộ trưởng Tài nguyên-Môi trường của Việt Nam bảo rằng, Formosa sai khi đặt đường ống xả chất thải chạy dưới đáy biển.
Trước hậu quả càng lúc càng nghiêm trọng và lối hành xử càng ngày càng khó có thể chấp nhận của chính quyền Việt Nam trong sự kiện cá chết trắng biển, dân chúng Việt Nam đang kêu gọi nhau “xuống đường vì môi trường.”
Những người sử dụng Internet để vận động “xuống đường vì môi trường” nhấn mạnh, đây sẽ là dịp bày tỏ yêu cầu giữ môi trường an toàn cho đương đại và hậu thế, bởi “chưa khi nào Việt Nam phải đối mặt cùng lúc với nhiều thảm họa về môi trường đến như thế.” Ngoài yếu tố chính quyền đem môi trường sống để đổi thành tích về phát triển, hàng loạt thảm họa về môi trường trong thời gian vừa qua còn do nhiều người Việt chưa ý thức rằng chính họ phải bảo vệ môi trường sống của mình.
“Xuống đường vì môi trường” dự trù sẽ diễn ra vào ngày 1 tháng 5 tại Nhà Hát Lớn ở Hà Nội và Công Viên 30 tháng 4 ở Sài Gòn. Nhiều người sử dụng Internet tại Việt Nam nhấn mạnh, nếu không thể tham gia biểu tình thì hãy ủng hộ nó bằng cách treo các khẩu hiệu kêu gọi cứu lấy môi trường sống trên trang blog hay trên facebook cá nhân.
Tình hình tại Việt Nam càng ngày càng hỗn loạn. Với những diễn biến như đã kể, có thể chính quyền Việt Nam sẽ trở mặt, triệt hạ Formosa để xoa dịu dân chúng, tái lập trật tự. (G.Ð)