Sông Mê Kông ‘trơ đáy,’ miền Tây sẽ bị hạn mặn, đói kém

CẦN THƠ, Việt Nam (NV) – Nước sông Mê Kông ở thượng nguồn xuống thấp “chưa từng thấy” ngay trong mùa mưa đã khiến vùng Đồng Bằng Sông Cửu Long đối diện với hạn mặn xâm nhập, hết tôm cá, cạn phù sa, sắp rơi vào cảnh đói nghèo.

Đứng ở Bến Ninh Kiều (thành phố Cần Thơ) nhìn ra sông Hậu Giang, nhánh chính của dòng Mê Kông chảy về hạ nguồn Đồng Bằng Sông Cửu Long, ông Nhâm Hùng, một nhà nghiên cứu văn hóa ở Cần Thơ nói với báo Thanh Niên: “Lý ra, giờ này con nước bạc đã về sông Hậu, khởi đầu mùa nước nổi, kéo theo những đàn cá bống trứng, rồi sau đó là cá linh non. Thế nhưng không hiểu sao, năm nay nước không có. Ngay trong nội thành Cần Thơ, các con rạch lúc nước ròng cũng cạn trơ đáy. Thật đáng lo.”

Theo báo Thanh Niên, cùng thời điểm này hồi năm 2015 lũ cũng rất thấp nhưng mực nước cao hơn. Hệ quả sau đó là sang đầu năm 2016, Việt Nam hứng chịu đợt hạn hán, xâm nhập mặn lớn chưa từng thấy khiến 10/13 tỉnh thành Đồng Bằng Sông Cửu Long công bố thiên tai, hơn 160,000 hécta lúa bị thiệt hại. Điều đáng sợ là đợt hạn mặn này có thể lặp lại vào mùa khô năm 2020.

Giải thích về việc này, Tiến Sĩ Dương Văn Ni, Khoa Môi Trường Tài Nguyên Thiên Nhiên, trường Đại Học Cần Thơ, cho biết ngay tại Đồng Bằng Sông Cửu Long có hai vùng trữ lũ rất lớn là Đồng Tháp Mười và Tứ Giác Long Xuyên, được xem là hai túi nước điều hòa cho đồng bằng. Thế nhưng nhiều năm trước, do chạy theo sản lượng lúa, Việt Nam đã đắp rất nhiều đê bao để ngăn không cho nước lũ tràn vào khu vực này nhằm tăng diện tích canh tác lúa vào mùa lũ lên. Việc này đã làm cho diện tích trữ nước của đồng bằng bị thu hẹp, lượng nước ngọt không giữ lại được, mùa hạn đến thì lượng nước tại chỗ không còn đủ để bổ sung cho sông Hậu, sông Tiền đẩy bớt nước mặn ra biển. Và càng vào mùa khô hạn thì xâm nhập mặn càng sâu vào nội đồng.

Thạc Sĩ Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia độc lập về sinh thái Mê Kông, nói thẳng: “Kinh nghiệm như năm 2016 cho thấy,Việt Nam gần như không có biện pháp nào để đối phó với những năm khô hạn gay gắt. Dù có công trình cống đập ngăn mặn thì cũng không có tác dụng ngăn mặn vì bên trong không đủ nước.”

Phân tích về nguyên nhân khiến nước sông Mê Kông xuống thấp, ông Thiện cho biết lưu vực Mê Kông có hai đoạn gồm thượng lưu vực là phần chảy trong lãnh thổ Trung Quốc với nguồn nước chủ yếu là từ tuyết tan ở cao nguyên Tây Tạng, đóng góp vào tổng lượng nước khoảng 16% và Myanmar đóng góp 2%.

Trong khi đó ở đoạn hạ lưu vực là phần từ Lào xuống bờ biển Đồng Bằng Sông Cửu Long cung cấp đến 82% lượng nước cho sông Mê Kông nhờ vào từ những cơn mưa ở Lào (35% tổng lượng nước), Thái Lan, Cambodia (18% mỗi nơi) và ở tại chỗ Đồng Bằng Sông Cửu Long.

“Đáng ngại là hiện nay theo bản tin dự báo của Cơ Quan Khí Quyển Và Đại Dương Quốc Gia Mỹ, đang có tình trạng El Nino yếu và có khả năng lượng mưa trong lưu vực Mê Kông trong vòng 1-2 tháng tới sẽ thấp. Tại Lào mưa rất ít và mực nước cũng thấp kỷ lục so với tất cả các năm trước. Điều này đồng nghĩa với việc mùa lũ ở Đồng Bằng Sông Cửu Long sẽ rất thấp kéo theo sang mùa khô đầu năm 2020, tình trạng xâm nhập mặn sẽ rất khốc liệt,” ông Thiện nói.

Theo ông Thiện, về lâu dài để tăng cường sức chống chịu của Đồng Bằng Sông Cửu Long thì cần khôi phục không gian của dòng sông, để nước có thể vào lại ruộng đồng phải bắt đầu bằng việc giảm bớt một vụ lúa trong mùa lũ ở Tứ Giác Long Xuyên và Đồng Tháp Mười. Lũ vào được hai vùng này không chỉ tích nước điều hòa dòng chảy cho mùa khô mà còn giảm ngập úng cho các đô thị, đường sá vùng hạ lưu, những nơi không có đê bao.

Trong khi đó, Phó Giáo Sư Tiến Sĩ Lê Anh Tuấn, phó viện trưởng Viện Nghiên Cứu Biến Đổi Khí Hậu (Trường Đại Học Cần Thơ), cho rằng Đồng Bằng Sông Cửu Long cần giảm ngay diện tích lúa, những nơi nào không bảo đảm nước ngọt hay kém hiệu quả, bởi lúa chính là cây trồng tốn rất nhiều nước. Ước tính để làm ra 1 tấn lúa vào mùa khô phải sử dụng 4,000-5,000 khối nước.

“Ngay lúc này, bộ ngành Trung Ương và các địa phương Đồng Bằng Sông Cửu Long cần nhanh chóng khuyến cáo cho người dân có những bước chuẩn bị để ứng phó thiên tai,” ông Tuấn khuyến cáo. (Tr.N)