Thế là trong vòng một của cuộc đối đầu giữa Tổng Thống Donald Trump và Chủ Tịch Tập Cận Bình, ông Trump đã bị thua. Ông Trump đã công nhận với ông Tập là ông sẽ tôn trọng chính sách “Một Trung Quốc,” trong một hành động một số các nhà bình luận nghĩ là giải tỏa căng thẳng giữa hai siêu cường, nhưng một số nhà bình luận ở Á Châu thì ngại là sẽ làm Trung Cộng thêm khó đối phó.
Trong cuộc điện đàm với ông Tập lần đầu tiên từ khi ông trở thành chủ nhân của Tòa Bạch Ốc, ông Trump nói là Tòa Bạch Ốc sẽ công nhận chính sách “Một Trung Quốc” vốn là nền tảng của việc Hoa Kỳ chuyển từ công nhận Trung Hoa Dân Quốc ở Đài Bắc sang Trung Hoa Nhân Dân Cộng Hòa Quốc ở Bắc Kinh, là chính phủ duy nhất đại diện cho Trung Hoa.
Tòa Bạch Ốc đã xác nhận là hai lãnh tụ đã nói chuyện với nhau và rằng ông Trump đã “đồng ý theo lời yêu cầu của Chủ tịch Tập chấp nhận chính sách “Một Trung Quốc.” Thông cáo của Tòa Bạch Ốc thêm là cuộc điện đàm đã “rất thân thiện.”
Lục Khảng, phát ngôn nhân của Bộ Ngoại giao Trung Cộng, tuyên bố hôm thứ sáu 10 tháng 2 đó là “một cú điện thoại tốt” và thêm “cả hai bên đã có liên lạc chặt chẽ kể từ khi Tổng thống Trump nhậm chức.”
Hẳn chúng ta ai cũng nhớ là ngay sau khi đắc cử, trước khi bước chân vào Tòa Bạch Ốc, hôm Tháng Mười Hai, 2016, Tổng Thống Đắc Cử Donald Trump đã có một cuộc điện đàm với Tổng Thống Thái Anh Văn của Đài Loan, trong một cuộc đối thoại trực tiếp đầu tiên giữa một tổng thống Hoa Kỳ, hay đúng hơn một tổng thống đắc cử và một lãnh tụ Đài Loan kể từ khi Washington và Bắc Kinh thiết lập bang giao từ năm 1979. Bắc Kinh giận dữ cáo buộc Hoa Kỳ đã can thiệp vào nội tình của họ. Bắc Kinh, cũng xin thêm, không chấp nhận chính phủ dân cử ở Đài Loan và vẫn coi đảo quốc này là một tỉnh nổi loạn mà họ vẫn nói là sẵn sàng sử dụng vũ lực nếu cần để chiếm đóng. Tổng Thống Đắc Cử Donald Trump đã biện minh cho cú điện thoại này nói là Hoa Kỳ không nên bị buộc bởi chính sách Một Trung Quốc.
Cú điện thoại của Tổng Thống Trump với ông Tập – vào tối thứ năm giờ Washington – đã xảy ra là trong khi ông Trump đang chuẩn bị tiếp đón Thủ Tướng Shinzo Abe của Nhật Bản, ở tòa Bạch Ốc vào ngày Thứ Sáu. Quyết định nói chuyện với ông Tập vào đêm trước khi có cuộc gặp gỡ thượng đỉnh giữa ông Trump và ông Abe được thực hiện trong cố gắng để giảm thiểu hậu quả của việc Tòa Bạch Ốc trải thảm đỏ đón lãnh tụ Nhật Bản. Ông Abe đã dùng cơm với ông Trump đến bốn lần, bay trên chiếc phi cơ dành riêng cho tổng thống, chiếc Air Force One, đến khu nghỉ mát ở Florida của tổng thống, và chơi đánh golf với tổng thống.
Ở Á Châu, ngoại giao đánh golf đã là một sáng kiến do Hiệp Hội Các Quốc Gia Đông Nam Á (ASEAN) khởi xướng và là một màn không thể không có cho mọi cuộc họp thượng đỉnh của ASEAN. Một nhà ngoại giao Đông Nam Á có lần giải thích lợi ích của ngoại giao sân golf, một nơi ông bảo các lãnh tụ có thể thư giãn và làm quen với nhau ngoài khung cảnh chính thức của nghi lễ.
Tiến Sĩ Dennis Wilder, một cựu phân tích gia hàng đầu của CIA mà nay đang dạy học ở Viện đại học Georgetown, giải thích “Ý nghĩa của cú điện thoại trước cuộc viếng thăm của Thủ Tướng Abe không thể giảm nhẹ được. Người Trung Quốc đã tìm một sự trấn an là Tổng Thống Trump không có ý định thay đổi nguyên tắc căn bản làm nền tảng cho liên hệ Mỹ Trung và sự ổn định địa lý chính trị cho vùng đông bắc Á trong suốt bốn thập niên nay – chính sách Một Trung Quốc.” Ông Wilder thêm là qua việc tái khẳng định quyết tâm theo đuổi chính sách này “Tổng Thống Trump đã mở cửa cho một đối thoại tích cực với Bắc Kinh về vấn đề khó khăn nhưng có thể giải quyết được về tái thăng bằng liên hệ mậu dịch vốn đã nghiêng về phía có lợi cho Bắc Kinh.”
Tờ New York Times thì nói là hôm thứ năm, Ngoại Trưởng Rex Tillerson gặp các viên chức của Tòa Bạch Ốc để bàn thảo về việc đưa ra một tuyên bố về liên hệ với Trung Cộng. Sự việc là sau cùng ông Tillerson được mời tham dự là một điều đáng chú ý vì ông đã hứa, trong một câu trả lời bằng văn bản trong khi điều trần để được Thượng viện chuẩn thuận, sẽ duy trì chính sách Một Trung Quốc. Ông Tillerson đặc biệt bác bỏ ý kiến, mà Tổng Thống Trump đưa ra, là Đài Loan có thể là một quân bài trong cuộc điều đình rộng lớn hơn với Trung Cộng về mậu dịch, an ninh và các vấn đề khác.
Hôm Thứ Tư, Tòa Bạch Ốc gửi một bức thư của ông Trump đến ông Tập chúc mừng năm mới, một cử chỉ mà các viên chức của chính phủ Trump diễn tả là một cố gắng để giữ cho liên hệ không tan rã trong khi họ tìm cách giảm thiểu căng thẳng.
Để đặt nền tảng cho một liên hệ tốt hơn, cố vấn an ninh quốc gia của ông Trump, ông Michael Flynn, đã có một cuộc điện đàm với Quốc vụ khanh Dương Khiết Trì, nhân vật cao cấp nhất trong ngành ngoại giao của Bắc Kinh. Cuộc điện đàm đó chỉ đạt được một hứa hẹn mơ hồ “củng cố trao đổi ở cấp cao,” cho thấy là tuyên bố của ông Trump về Trung Cộng đã khiến chưa thể có trao đổi trực tiếp giữa hai lãnh tụ.
Trong một cử chỉ hòa hoãn nữa, ông Flynn và người phó của ông, ông K. T. McFarland, đã trao tận tay Đại sứ Thôi Thiên Khải của Bắc Kinh bức thư chúc tết. Trong bức thư chúc tết đó, ông Trump viết là ông cầu chúc “nhân dân Trung Hoa một ngày hội Hoa Đăng hạnh phúc và một năm Dậu phồn vinh.” Tổng thống cũng nói ông sẽ làm việc với ông Tập để phát triển một liên hệ xây dựng có lợi cho cả Hoa Kỳ lẫn Trung Quốc.”
Nhưng theo tờ Times, có những chỉ dấu cho thấy là chính phủ Trump công nhận là họ cần phải làm thêm nữa. Ông Tillerson, theo các viên chức, đề nghị là ông Trump công khai tái xác nhận chính sách Một Trung Quốc như là cách để giải quyết sự bế tắc và giúp tạo cuộc điện đàm. Đối với tổng thống thì đây là một sự lật ngược đáng kể lập trường. Trong một cuộc phỏng vấn với Fox News hồi Tháng Mười Hai, ông còn nói là chính sách ngoại giao với Bắc Kinh phải dựa trên việc đòi Bắc Kinh phải nhượng bộ. Ông đã nói “Chúng ta bị thiệt hại nặng bởi chính sách phá giá đồng bạc của Trung Quốc, với chúng ta bị đánh thuế nặng ở biên giới khi chúng ta không đánh thuế họ; với xây dựng một thành trì khổng lồ ở giữa Biển Đông, mà họ không nên làm; và không làm gì giúp chúng ta ở Bắc hàn.”
Ông Evan Medeiros, một cựu cố vấn hàng đầu về Á Châu của Tổng Thống Barack Obama nay đang làm việc cho tổ chức nghiên cứu Eurasia Group, thì nhắc nhở “Nay phần còn lại của Á Châu sẽ hỏi: Liệu ông Trump sẽ đối phó với Trung Cộng như thế nào về mậu dịch, về Biển Đông và về Bắc Hàn.”
Trong khi vận động tranh cử, ông Trump ủng hộ đánh thuế 45% trên hàng nhập cảnh từ Trung Cộng vào Hoa Kỳ, than phiền là Trung Cộng đã lũng đoạn tiền tệ. Tuy vậy tháng này, cô Ivanka Trump, ái nữ của tổng thống, đến dự tiếp tân nhân Tết Nguyên Đán ở Tòa Đại sứ Trung Cộng ở Washington. Con gái của cô Ivanka là Arabella còn hát một lời chúc bằng tiếng Quan thoại vốn được rộng rãi phổ biến ở Hoa Lục. Tờ New York Times còn thêm là liên hệ kinh doanh giữa một số các cố vấn của ông Trump và các công ty Trung Cộng có liên hệ chặt chẽ với đảng Cộng sản Trung Cộng cũng có thể giúp tăng cường liên hệ. Mới năm ngoái, ông Kushner, con rể của tổng thống, đã có điều đình với một nhà tỷ phú Trung Cộng để giúp phát triển tòa nhà vốn là gia tài quý báu nhất của gia đình Kushner, một tòa nhà ở Fifth Avenue của New York.
Ông Paul Haenle, giám đốc trung tâm nghiên cứu Carnegie-Thanh Hoa ở Bắc Kinh, và là một cố vấn hàng đầu về Trung Cộng của cả Tổng Thống George W. Bush và Tổng Thống Barack Obama, đã giải thích là trong khi ông Trump suy tính với ý tưởng dùng vấn đề Đài Loan như là một quân bài để điều đình, thì ông kết luận “Chính sách Một Trung Quốc không phải là lá bài trên bàn mà là cả bàn cờ.”
Tiến Sĩ Bonnie Glaser, chuyên gia về Trung Cộng ở Trung Tâm Nghiên cứu Quốc Tế và Chiến Lược (CSIS) ở Washington, nói là ông Trump có lẽ đã được thuyết phục là quá nguy hiểm sử dụng chính sách Một Trung Quốc như là một lá bài. Bà giải thích: “Ông Tập Cận Bình không có nơi nào để điều đình về vấn đề này. Với vấn đề này nay giải quyết, hai quốc gia có thể quay sang vấn đề kinh tế và những vấn đề khác vốn thực sự là ưu tiên của ông Trump.”
Đài truyền hình nhà nước Trung Cộng, Central China Televison (CCTV), theo sau lời tuyên bố của Tòa Bạch Ốc, nói là ông Tập đã khen ngợi ông Trump trong cuộc điện đàm về việc đã bày tỏ sẵn sàng “mở rộng hợp tác giữa Hoa Kỳ và Trung Quốc.” Ông Tập được dẫn lời nói: “Chúng tôi sẵn sàng tăng cường hợp tác lưỡng lợi trong thương mại, đầu tư, khoa học, nhiên liệu, văn hóa và hạ tầng cơ sở và tăng cường và hợp tác trong các vấn đề toàn cầu và vùng để cùng nhau bảo vệ hòa bình và ổn định trên thế giới.”
Đó là một tuyên bố công thức mà hậu ý các quốc gia Đông Á và nhất là Đông Nam Á đều biết quá rõ. Phải chăng lại một lần nữa Đông Nam Á bị bỏ quên trong bàn cờ cường quốc.
