Câu chuyện ‘viết lại lịch sử’

Hôm đầu tuần này, báo chí đã ồn lên việc bản ghi lại của cuộc họp báo của Tổng Thống Donald Trump và Tổng Thống Vladimir Putin đã bỏ mất một đoạn trong đó có câu hỏi của phóng viên Jeff Mason của Thông Tấn Xã Reuters hỏi ông Putin.

Ông Mason hỏi: “Ông có muốn cho Tổng Thống Trump thắng cuộc bầu cử và ông có ra lệnh cho các viên chức giúp đỡ ông ấy hay không?” Ông Putin, qua lời thông dịch viên, trả lời “Yes, I did. Yes, I did. Vì ông ta nói đến việc mang liên hệ Mỹ Trung trở lại bình thường.”

Bản ghi lại (transcript) của cuộc họp báo do Tòa Bạch Ốc cung cấp bỏ mất phần đầu của câu hỏi của ông Mason, trong khi bản của Điện Kremlin thì bỏ luôn cả câu hỏi lẫn câu trả lời. Ông Mason đùa nói: “Ít nhất Tòa Bạch Ốc đã có cái lịch sự để lại một nửa câu hỏi thành ra chúng ta có thể có một câu trả lời sai lạc. Người Nga cho nó biến mất luôn…”

Câu chuyện ồn ào đó kéo dài một tuần rồi thì Tòa Bạch Ốc mới cho sửa. Một số nhà báo thì cho là sự thiếu sót này có thể không cố tình, nhưng trong bầu không khí nghi ngờ hiện nay thì vẫn còn có những lời ra tiếng vào.

Chủ bút Bắc Mỹ của đài BBC, Jon Sopel, trong khi đó có một bài viết về chuyện “Viết lại lịch sử” dưới thời Tổng Thống Donald Trump.

Mở đầu với một nhận xét là lâu lâu những phần khác biệt nhau đụng độ và đột nhiên ta thấy một chiều hướng. Khẳng định biết là các chính trị gia sẽ cố gắng tìm cách uốn nắn sự thật để thích hợp nhất cho mục tiêu của họ, cho phép họ vũ khí hóa sự thật để họ có lợi ích nhất. Và anh nói anh biết các chính trị gia chỉ thích minh bạch khi nó tốt cho mình. Nhưng anh viết “Trong hai tuần lễ qua, một lằn ranh đã bị vượt qua.”

Mở đầu, theo Jon, là một chuyện có vẻ rất nhỏ. Anh kể: “Tôi đang ngồi nghe tổng thống và bà Theresa May ở cuộc họp báo ở Chequers (dinh nghỉ đồng quê của các thủ tướng Anh), khi ông Donald Trump, nói chuyện về Brexit, đột nhiên tuyên bố là ông đã tiên đoán kết quả khi ông ở khu đánh gofl của ông ở Turnberry dự lễ khánh thành sân golf tuyệt vời của ông một ngày trước cuộc trưng cầu dân ý hôm Tháng Sáu, 2016. Tôi giật mình ngồi dậy. Tôi đã theo chân ông trong chuyến đi đó. Chúng tôi không đến nơi cho đến một ngày sau cuộc trưng cầu dân ý. Ông ta không ở đó hôm 22 Tháng Sáu. Ông ta đến đó hôm 24 Tháng Sáu. Tôi chỉ ra điều đó trên Twitter, nói nó hơi kỳ lạ.”

Chia sẻ ý tưởng là khi kể chuyện nhiều khi nói là mình tiên đoán hay hơn là không, và cũng có thể khi mình đã 72 tuổi, có thể nhớ lầm ngày tháng. Ai mà chả có lúc lầm? Tuy nhiên không đến nỗi ở một chuyện căn bản đến thế.

Nhưng trở lại với cái tweet của Jon vốn nói là điều tổng thống nói không đúng sự kiện. Ngay lập tức Stephanie Grisham, vốn hiện nay là giám đốc truyền thông của đệ nhất phu nhân, nhưng quan trọng hơn lúc đó là phát ngôn nhân của ông Donald Trump cho chuyến đi đến Turnberry. Cô trả lời Jon trên Twitter là tổng thống nói đúng và cô có những tấm hình để chứng minh.

Jon viết tiếp “Thành ra chúng tôi phải đưa ra cái tweet của tổng thống hôm 24 nói ‘Vừa tới Tô Cách Lan…’ và từ chính cô nói là cô vừa tới Tô Cách Lan.’ Một ai đó tìm ra hồ sơ phi hành của chuyến bay, xác nhận là chiếc phi cơ phản lực riêng của ông Trump đến vào ngày 24. Tôi hoàn toàn đồng ý chỉ là một trận bão trong tách trà. Đây không phải là cái gì hòa bình thế giới bị ảnh hưởng. Nhưng tôi gặp khó khăn để hiểu mục đích của Steph. Tại sao cô ấy lại nhảy vào bênh vực một lời nói láo. Và tại sao khi bằng cớ được cung cấp là cô không đúng cô không cả xác nhận ‘ờ-tôi lầm.’”

Rồi Jon giải thích là trong tâm lý học có một cái chữ cho hiện tượng này gọi là “gaslighting’ tức là đốt gas. Đây là định nghĩa từ Wikipedia “Gaslighting là một hình thức thao túng tâm lý tìm cách đặt những nghi ngờ vào một cá nhân hay một thành viên của một nhóm bị nhắm vào, khiến họ phải tự đặt câu hỏi về trí nhớ, nhận thức và ngay cả sự tỉnh táo của chính mình. Dùng những bác bỏ liên tục, đưa ra liên tiếp những bác bỏ, đưa ra nghịch lý, và nói láo, nó tìm cách tạo bất ổn cho nạn nhân và làm hại niềm tin của nạn nhân.”

Jon kể tiếp là từ Chequers, anh theo chân phái đoàn của tổng thống đi Helsinki, và một cuộc họp báo kỳ lạ lần này với ông Vladimir Putin. Anh bảo toàn thể trở thành hơi siêu thực tế, lại càng khó khăn hơn khi người ngồi kế bên của anh bị nhân viên Sở bảo vệ yếu nhân lôi cổ ra sau khi có vẻ rõ ràng ông ta đang dự trù một hình thức phản đối nào đó trong cuộc họp báo.

Và anh kể lại câu hỏi của Jeff Mason của Reuters.

Jon viết tiếp: “Thật là một giây phút. Nhưng khi tôi thấy một tweet mà ông Donald Trump đưa ra hôm sau để phản đối về ông cứng rắn với Nga đến mức nào. Tweet viết, ‘Tôi rất quan ngại rằng Nga đã sẽ tranh đấu rất hăng để có ảnh hưởng trong cuộc bầu cử sắp tới. Dựa trên sự việc là không tổng thống nào cứng rắn hơn tôi về Nga, họ sẽ thúc đẩy rất mạnh cho những người Dân Chủ. Họ chắc chắn không muốn Trump!’ Thành ra tôi quay trở lại điều mà ông Putin đã nói ở Helsinki cách đó một tuần. Nhưng đây là khi mọi sự trở thành siêu mù mịt. Tất cả những gì trao đổi giữa ông Mason và lãnh tụ Nga đã bị rút ra khỏi bản ghi lại của Tòa Bạch Ốc. Trong hồ sơ chính thức không có nó. Chỉ là một lỗi lầm của thư ký chăng? Ờ có thể – có một sự rối loạn nào đó về phiên dịch, nhưng có lẽ sẽ tốt hơn nếu hồ sơ được sửa đổi.”

Cũng xin mở ngoặc là rồi Tòa Bạch Ốc quả có sửa lại.

Rồi có một vụ nữa làm Jon ngơ ngác hơn. Anh viết: “Nay lại có một sự kiện ngẫu nhiên mới. Tòa Bạch Ốc nay nói là họ sẽ không cung cấp thông tin về khi nào tổng thống có những câu chuyện với các lãnh tụ ngoại quốc, như là các tòa Bạch Ốc trước đây vẫn làm.”

“Lời ghi lại của những cuộc nói chuyện đó có thể chả có gì và ngắn ngủi, nhưng chúng là những khí cụ tốt để theo dõi những ưu tiên của chính sách ngoại giao. Và nó luôn có ích so sánh và đối nghịch điều, chẳng han như, điện Kremkin nói về một cuộc đối thoại so với Tòa Bạch Ốc. Nay chúng ta không còn có thể làm việc đó nữa.”

“Và đến chuyện sau cùng. Ông Donald Trump đang nói chuyện ở một meeting ở Kansas City. Và ông ông đã nói lên một câu vô cùng đáng ghi nhớ mà nghe như là nó được rút ra thẳng từ cuốn tiểu thuyết của George Orwell về một thế giới đảo ngược, 1984. Ông nói, ‘Hãy nhớ, điều các bạn thấy và điều mà các bạn đọc không phải chuyện gì đang xảy ra.’”

“Hay là nó có thật. Có một cố gắng kết hợp – và đôi khi nó có vẻ – hệ thống để làm cho bạn nghĩ khác.”

“Hãy quên đi thay thế sự thật (alternative facts). Đây là viết lại lịch sử.”

Đó thưa là câu chuyện của một trong những nhà báo đầy kinh nghiệm của đài BBC mà tôi nể trọng. (Lê Phan)