Ông sinh ngày 11 tháng 6 năm 1925, tại làng Yên Mẫn, huyện Võ Giàng (nay thuộc huyện Quế Võ), tỉnh Bắc Ninh. Khi còn là học sinh Trường Bưởi ở Hà Nội, ông đã có một số bài thơ đăng trên báo Tia Sáng và Thời sự Chủ Nhật. Ngoài ra, vở kịch thơ “Tiếng địch sông Ô”, do ông viết, cũng đã từng được dàn dựng và công diễn tại Nhà hát Lớn thành phố Hà Nội và tại nhà hát thị xã Hà Tĩnh vào năm 1946.
Thời gian dạy học tại trường Trung học Ngô Quyền, Hải Phòng vào năm 1949, ông đã cho xuất bản quyển “Chu Mạnh Trinh và Thanh Tâm Tài Nhân thi tập” vào năm 1953. Bắt đầu từ đó, ông để tâm nghiên cứu về Truyện Kiều của Nguyễn Du. Từ năm 1955, khi làm Hiệu trưởng Trường Trung học Duy Tân, Phan Rang, ông đã lần lượt cho xuất bản bộ sách Giảng văn bậc Trung học.
Trong những năm về sau, Nguyễn Quảng Tuân được xem là nhà ngữ văn học Hán Nôm chuyên sưu tầm và nghiên cứu các bản văn cổ của Văn học Việt Nam, trong đó được đặc biệt chú ý đến là các bản khảo cứu về văn bản Truyện Kiều. Ông đã sưu tập được nhiều tư liệu nghiên cứu quý hiếm, đặc biệt là hầu hết các bản Kiều nôm cổ và quốc ngữ.
Ông còn là một nhà thơ với nhiều tác phẩm về Ca trù. Giáo sư Tiến sĩ Trần Văn Khê đã có nhận xét về các tập ca trù của nhà thơ Nguyễn Quảng Tuân như sau: “Nhà thơ Nguyễn Quảng Tuân ngày nay chẳng những diễn tả được tất cả tình cảm của người xưa mà còn mở rộng ra đề tài cảm hứng… Số bài hát nói (một thể loại của ca trù) đã viết từ trước năm 2000 và một số bài mới viết gần đây cho phép tôi xác nhận rằng, từ cổ chí kim, nhà thơ Nguyễn Quảng Tuân là người sáng tác hát nói nhiều nhất và đa dạng nhất.”. Riêng về tập “Vịnh Kiều”, Giáo sư Trần Văn Khê, trong quyển Ca trù – Hồn thơ Dân tộc (2005), đã có nhận định: “Tôi ngạc nhiên và thích thú khi đọc phần vịnh Kiều. Mặc dầu tôi đã biết rằng nhà nghiên cứu Nguyễn Quảng Tuân là một chuyên gia về Kiều nhưng dùng thể hát nói mà viết một bài tổng vịnh, 20 bài vịnh 20 hồi của nguyên truyện và 6 bài vịnh sáu nhân vật Truyện Kiều quả là không đơn giản chút nào. Phải là một nhà thơ hiểu Truyện Kiều một cách thâm thúy, biết được cả nguyên truyện, lại phải sành sỏi về hát nói mới có thể viết được một áng văn thơ như thế! Tôi thực sự khâm phục chẳng những kiến thức uyên thâm của tác giả mà còn là sự sáng tạo phong phú, đa dạng của một nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu về ca trù hiếm có ở Việt Nam”.
Hội Bảo tồn Di sản chữ Nôm (VNPF) đã trao giải thưởng Balaban cho ông Nguyễn Quảng Tuân vào năm 2010 nhằm tôn vinh những đóng góp to lớn của ông trong công cuộc nghiên cứu và bảo tồn di sản văn hóa chữ Nôm.
Học giả, nhà giáo, nhà nghiên cứu Nguyễn Quảng Tuân qua đời vào lúc 4 giờ ngày 20.5, tại nhà riêng ở Sài Gòn, hưởng thọ 94 tuổi.
Linh cữu của học giả Nguyễn Quảng Tuân đang quàn tại nhà riêng số 53 Đinh Tiên Hoàng, phường Đa Kao, Q.1 TP.HCM. Lễ viếng bắt đầu vào lúc 15 giờ ngày 20.5, lễ động vào lúc 8 giờ ngày 23.5 sau đó đưa đi an táng tại nghĩa trang Hoa Viên, tỉnh Bình Dương.
Điếu văn khóc Học Giả Nguyễn Quảng Tuân
Nhớ Bác Nguyễn Quảng Tuân xưa, xuất thân từ Trường Bưởi-Hà Nội, quảng giao với các bạn bè ưa thích văn chương. Từ năm 1953 đã viết và xuất bản về Chu Mạnh Trinh và Thanh Tâm Tài Nhân Thi Tập.
Sau đó từ năm 1957 tập trung viết giảng văn lớp 6,7.8.9.10 và Quốc văn lớp 12 cùng dạy học. Cuối thập niên 80 thế kỷ XX, bác Quảng Tuân đi vào con đường nghiên cứu, được bộ sách Tổng Tập Văn Học Việt Nam ( tập 12) dành cho bác Quảng Tuân viết về Đọan Trường Tân Thanh (Truyện Kiều),1997; Tổng Tập Văn Học Việt Nam ( tập 13A) viết về Hoa Tiên, Sơ Kính Tân Trang-Mai Đình Mộng Ký; Tổng Tập Văn Học Việt Nam ( tập 13B) viết về chinh Phụ Ngâm- Cung Oán Ngâm Khúc, Ai tư vãn,Thu dạ lữ hoài ngâm-Tự tình khúc-Tỳ bà hành- Trường hận ca- Chúc cẩm hồi văn).
Sau cuốn “ Truyện Kiều khảo đính và chú giải”, Nxb Khoa Học Xã Hội in năm 1997,Bác còn xuất bản 8. 9 cuốn về Kiều cả thảy như Tìm hiểu Nguyễn Du và Truyện Kiều; Truyện Kiều , bản Nôm cổ nhất 1866;Chữ Nghĩa Truyện Kiều;Truyện Kiều nghiên cứu và thảo luận; Tập Kiều Vịnh Kiều…. Bác Quảng Tuân đã trở thành nhà Kiều học.
Một điều rất đặc biệt Bác còn sáng tác tới khoảng 200 bài ca trù, đã xuất bản cuốn “Ca Trù, Thú chơi tao nhã”, năm 2003; “Ca Trù, Hồn Thơ dân Tộc”, năm 2005; “Ca Trù, Thơ Nhạc Giao Duyên”, năm 2008. GS TS Trần văn Khê đã viết rằng: “Từ cổ chí kim nhà thơ Nguyễn Quảng Tuân là người sáng tác hát nói nhiều nhất… Tôi thật sự khâm phục chẳng những kiến thức uyên thâm của tác giả mà còn là sự sáng tạo phong phú đa dạng của một nhà văn, nhà thơ, nhà nghiên cứu về ca trù hiếm có ở Việt Nam.
Bác Quảng Tuân mất đi, Việt Nam mất đi một nhà giáo gương mẫu, một nhà văn, nhà thơ sáng tạo phong phú, một nhà nghiên cứu uyên thâm hiếm có ở Việt Nam.
Bạn bè mất đi người bạn tốt bụng, gia đình mất đi người chồng, người cha, người ông, người cụ quí mến!
Bác Tuân ơi, Bác ra đi
Để lại thương tiếc, còn gì nữa đây
Một nhà giáo đức cao dày,
nhà thơ sáng tạo có ai đâu bằng
Một nhà nghiên cứu uyên thâm
Cầu mong Bác mãi bình an vĩnh hằng
Ô hô! Thượng hưởng!
Hãn Nguyên Nguyễn Nhã – tiến sĩ sử học